Իռլանդիայի անկախության պատերազմ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Իռլանդիայի անկախության պատերազմ (իռլանդերեն՝ Cogadh na Saoirse)[4] կամ անգլո-իռլանդական պատերազմ, պարտիզանական պատերազմ, որը տեղի է ունեցել Իռլանդիայում 1919-ից մինչև 1921 թվականը Իռլանդիայի հանրապետական բանակի (ԻՀԲ, Իռլանդիայի Հանրապետության բանակ) և բրիտանական զինված ուժերի միջև․ բրիտանական բանակը իռլանդական թագավորական ոստիկանական ուժերի (ԻԹՈՈՒ)՝ որպես զինվորական և նրանց ռազմականացված ուժերի օժանդակ ստորաբաժանում, և Օլսթերի հատուկ ոստիկանական ուժերի (ՕՀՈՈՒ) հետ միասին։ Դա եղել է աճող իռլանդական հեղափոխական էսկալացիա պատերազմում։
Թվական | Հունվարի 21, 1919 թվական - հուլիսի 11, 1921 թվական (2 տարի, 5 ամիս, 2 շաբաթ և 6 օր) |
---|---|
Մասն է | Իռլանդիայի հեղափոխական ժամանակաշրջանի մաս |
Վայր | Իռլանդիա |
Արդյունք |
|
Հակառակորդներ | |
Իռլանդիա | Միացյալ Թագավորություն |
Հրամանատարներ | |
Ռազմակնա հրամանատարներ։ Մայքլ Քոլլինս ռիչարդ Մուլկախի Քաթալ Բրուգա Քաղաքական առաջնորդներ: Իմոն դե Վալերա Արթուր Գրիֆիթ | Ռազմակնա հրամանատարներ: Ֆրեդերիկ Շոու Նեվիլ ՄաքՐեդի Հենրի Հյուգ Տյուդոր Ռազմակնա հրամանատարներ: Դեյվիդ Լլոյդ Ջորջ Լորդ Ֆրենչ Լորդ ՖիտզԱլան Իան ՄաքՓըրսըն Համար Գրինվուդ |
Կողմերի ուժեր | |
Իրլանդիայի հանրապետական բանակ ~15,000 Իռլանդիայի քաղաքացիական բանակ ~250 (օժանդակ ուժ) | Բրիտանական բանակ ~20,000 Իռլանդական թագավորական ոստիկանական ուժեր 9,700 - «Սևեր և թուխեր» 7,000 - Օժանդակ ստորաբաժանումներ 1,400 Օլսթերի հատուկ ոստիկանական ուժեր 4,000 |
Ռազմական կորուստներ | |
մոտ 550 զոհ[1] | 714 զոհ, որոնցից։ 410-ը ԻԹՈՈՒ-ից 261-ը Բրիտանական բանակից 43-ը ՕՀՈՈՒ-ից[2] մոտ 750 խաղաղ բնակիչ է զոհվել[3] Ընդհանուր զոհերի թիվը՝ մոտ 2000 մարդ |
Ընդհանուր կորուստներ |
1916-ի ապրիլին Իռլանդիայի հանրապետականները Զատիկին ընդառաջ ըմբոստություն հայտարարեցին ընդդեմ բրիտանական տիրապետության և հռչակեցին Իռլանդիան որպես Հանրապետություն։ Չնայած նրան, որ այն ջախջախված էր մեկ շաբաթ տեղի ունեցած մարտերից հետո Զատկի ապստամբությունը և Բրիտանիայի արձագանքը էլ ավելի շատ աջակցեցին Իռլանդիայի անկախությանը։ 1918 թվականի դեկտեմբերին տեղի ունեցած ընտրություններում Հանրապետական Շինն Ֆեյն կուսակցությունը վստահ հաղթանակ տարավ Իռլանդիայում։ 1919 թվականի հունվարի 21-ին նրանք ձևավորեցին անկախ կառավարություն (Dáil Éireann)[5] և հռչակեցին Իռլանդիայի անկախությունը։ Այդ օրը ԻՀԲ-ի երկու սպաներ գնդակահարվեցն Սոլոհեդբեգի դարանակալման ժամանակ, որոնք գործում էին իրենց իսկ նախաձեռնությամբ։ հակամարտությունը զարգացավ աստիճանաբար։ 1919 թվականի մեծ մասի ընթացքում ԻՀԲ-ի գործունեությունը ներառում էր զենքի զավթումը և հանրապետական բանտարկյալների ազատ արձակումը, մինչդեռ Դաիլը ձեռնամուխ էր լինում պետության կառուցմանը։ Սեպտեմբերին, Բրիտանական կառավարությունը Դաիլին և Շինն-Ֆեյնին հայտարարեց օրենքից դուրս, և հակամարտությունն ուժեղացավ։ ԻՀԲ-ն սկսեց դարանակալել ՕՀՈՈՒ-ի և բրիտանական բանակի պարեկները՝ հարձակվելով նրանց զորանոցի վրա և ստիպելով նրանց հեռանալ մեկուսացված զորանոցներից։ Մեծ Բրիտանիայի կառավարությունը աջակցում էր ՕՀՈՈՒ-ին Բրիտանական նորակոչիկների միջոցով՝ սևամորթերով և թուխերով, օժանդակ զորքերով, որոնք ցավոք հայտնի էին կարգապահությունը խախտելու և քաղաքացիների վրա բռնաճնշող հարձակումներ իրականացնելու համար, որոնցից մի քանիսը հրահանգ էին ստացել Բրիտանիայի կառավարության կողմից[6][7]։ Հետևաբար, այս հակամարտությունը երբեմն կոչվում էր «սևեր և թուխեր» պատերազմ[8][9][10]։ հակամարտությունը ներառում էր նաև քաղաքացիական անհնազանդություն, մասնավորապես, իռլանդացի երկաթուղայինների մերժումը բրիտանական զորքեր կամ ռազմական բեռեր տեղափոխելու համար։
1920-ի կեսերին հանրապետականները վերահսկողություն ստացան շրջանի խորհուրդների մեծամասնության նկատմամբ, և բրիտանական իշխանությունը փլուզվեց հարավի և արևմուտքի մեծ մասում՝ ստիպելով բրիտանական կառավարությանը արտակարգ իրավիճակի լիազորություններ ներկայացնել։ 1920 թվականի վերջին սպանվեց մոտ 300 մարդ, սակայն նոյեմբերին հակամարտությունը սրվեց։ Դուբլինի Արյունոտ կիրակիի ժամանակ՝ 1920 թվականի նոյեմբերի 21-ին, առավոտյան սպանվեցին բրիտանական հետախուզության տասնչորս աշխատակիցներ, այնուհետև կեսօրին ՕՀՈՈՒ-ն կրակ բացեց ամբոխի վրա՝ Կելտական ֆուտբոլային խաղում սպանելով տասնչորս քաղաքացու և վիրավորելով 65-ին։ Մեկ շաբաթ անց ԻՀԲ-ն սպանեց տասնյոթ օգնականների Քորքի կոմսությունում՝ Քիլմայքլի դարանակալման ժամանակ։ Բրիտանական կառավարությունը ռազմական դրություն հայտարարեց Հարավային Իռլանդիայի տարածքի մեծ մասում։ 1920 թվականի դեկտեմբերին Քորք քաղաքի կենտրոնն այրվեց բրիտանական զորքերի կողմից։ Բռնությունը շարունակում էր աճել առաջիկա յոթ ամիսների ընթացքում, երբ 1000 մարդ զոհվեց և 4500 հանրապետականներ ձերբակալվեցին։ Մարտական գործողությունների մեծ մասը տեղի էր ունեցել Մյունստերում (հատկապես Քորք կոմսությունում), Դուբլինում և Բելֆաստում, որտեղ միասին զոհվել էր հակամարտության մասնակիցների ավելի քան 75%-ը[11]։
Օլսթերի հյուսիս-արևելյան բախումն ունեցել է աղանդավորական միտում։ Մինչ կաթոլիկ փոքրամասնությունն այնտեղ հիմնականում աջակցում էր իռլանդական անկախությանը, բողոքական մեծամասնությունը հիմնականում յունիոնիստներ/լոյալիստներ էին։ Ձևավորվել էր հատուկ ոստիկանական ուժ, որը բաղկացած էր հիմնականում բողոքականներից, և ակտիվ ակտիվիստներից։ Նրանք հարձակվել էին կաթոլիկների վրա ի պատասխան ԻՀԲ-ի գործողությունների, և Բելֆաստում միջդավանական հակամարտություն էր բռնկվել, որտեղ սպանվել էր գրեթե 500 մարդ, որոնց մեծ մասը կաթոլիկներ էին[12]։
1921 թվականի մայիսին Իռլանդիան առանձնացավ բրիտանական օրենսդրության՝ Իռլանդիայի կառավարության մասին օրենքին համապատասխան, որը ստեղծել էր Հյուսիսային Իռլանդիան։ 1921 թվականի հուլիսի 11-ին երկու կողմերն էլ հրադադար կնքեցին (կամ «զինադադար»)։ Հրադադարի արդյունքում 1921 թվականի դեկտեմբերի 6-ին անգլո-իռլանդական պայմանագիր կնքվեց։ Սա վերջ դրեց Մեծ Բրիտանիայի տիրապետությանը Իռլանդիայի մեծ մասում, և տասնամսյա անցումային շրջանից հետո, ժամանակավոր կառավարության հսկողության ներքո, 1922 թվականի դեկտեմբերի 6-ին, ստեղծվեց Իռլանդիայի անկախ պետությունը, որպես ինքնակառավարվող Դոմինիոն։ Հյուսիսային Իռլանդիան մնաց Միացյալ Թագավորության կազմում։ Հրադադարից հետո Բելֆաստում բռնությունները և ռազմական գործողությունները Հյուսիսային Իռլանդիայի սահմանամերձ շրջաններում շարունակվում էին, և 1922 թվականի մայիսին ԻՀԲ-ն անհաջող հարձակում սկսեց Հյուսիսի վրա։ 1922 թվականի հունիսին հանրապետականների միջև անգլո-իռլանդական պայմանագրի շուրջ տարաձայնությունները հանգեցրին Իռլանդիայում 11-ամսյա քաղաքացիական պատերազմի։ Իռլանդական անկախ պետությունը պարգևատրվել է 62 868 մեդալով անկախության պատերազմի ժամանակ ծառայության համար, որից 15 244-ը հանձնվել են թռչող շարասյուներից ԻՀԲ-ի կռվողներին[13]։