Stjörnustöð Evrópulanda á suðurhveli
From Wikipedia, the free encyclopedia
Stjörnustöð Evrópulanda á suðurhveli (enska: European Southern Observatory, skammstafað ESO) , er stærsta fjölþjóðlega stjörnustöð Evrópu og ein öflugasta stjörnustöð heims. ESO var stofnað árið 1962 og eru aðildarríkin orðin 15. ESO tryggir stjarnvísindamönnum rannsóknaaðstöðu á heimsmælikvarða á suðurhveli jarðar. Árlega leggja aðildarríki ESO um 163 milljónir evra til starfseminnar. Þar starfa um 700 manns.[1]
ESO er þekkt fyrir að smíða og reka nokkra stærstu og þróuðustu stjörnusjónauka heims. Má þar nefna New Technology Telescope (NTT), þar sem virk sjóntæki voru prófuð í fyrsta sinn, og Very Large Telescope (VLT) sem samanstendur af fjórum 8,2 metra breiðum sjónaukum og fjórum 1,8 metra aukasjónaukum. ESO er þátttakandi í þróun og smíði Atacama Large Millimeter Array (ALMA) og European Extremely Large Telescope (E-ELT).
ALMA er ein stærsta og hæsta stjörnustöð heims og gerir mælingar á millímetra og hálfsmillímetra sviðinu. Smíði hans er langt komin og gert er ráð fyrir að hann verði tekinn í notkun árið 2012. ALMA er samstarfsverkefni Evrópu, Japans, Norður-Ameríku og Chile. ESO hefur umsjón með evrópska hluta verkefnisins og hýsir jafnframt evrópsku svæðisskrifstofuna.
E-ELT er fyrirhugaður 39,3 metra breiður sjónauki sem verður „stærsta auga jarðar“ þegar smíði hans lýkur upp úr 2020.[2] Vonir standa til um að sjónaukinn muni gerbreyta þekkingu okkar í stjarneðlisfræði með nákvæmum rannsóknum á fjarreikistjörnum, fyrstu fyrirbærum alheims, risasvartholum í miðju vetrarbrauta og eðli og dreifingu hulduefnis og hulduorku í alheiminum. Frá árinu 2005 hefur ESO unnið með evrópskum stjarnvísindamönnum við þróun þessa risasjónauka.[3]
Margar merkar uppgötvanir í stjarnvísindum hafa verið gerðar með sjónaukum ESO auk þess sem fjölmargar stjörnuskrár hafa verið settar saman. Af nýlegum uppgötvunum má nefna uppgötvun á einum fjarlægasta gammablossa sem sést hefur og sönnunargögn fyrir tilvist svarthols í miðju Vetrarbrautarinnar. Árið 2004 tóku stjörnufræðingar ljósmynd af fjarreikistjörnunni 2M1207b á braut um brúnan dverg í 173 ljósára fjarlægð með Very Large Telescope (VLT). Á 3,6 metra sjónauka ESO er litrófsritinn HARPS (High Accuracy Radial velocity Planet Searcher) sem skilað hefur mestum árangri í leit að fjarreikistjörnum. VLT hefur líka ljósmyndað fjarlægustu vetrarbrautir sem sést hafa í alheiminum hingað til.
Á Stjörnufræðivefnum Geymt 17 janúar 2021 í Wayback Machine eru ítarlegar upplýsingar um ESO og stjörnustöðvar samtakanna[óvirkur tengill].