Mezweɣ
D amtiweg wis kuẓ deg unagraw anafuk / From Wikipedia, the free encyclopedia
Mezweɣ neɣ Imzuyeɣ (azamul-is: ) d amtiweg wis 4 deg wuggug (lbeɛdan) ɣef tfukt deg unagraw anafuk, mezweɣ iga d anarag uffiɣ n deffir n tegnit, akken i yettusesmel d amtiweg anamur yettemcabin i tegnit[1]. Isem-is deg tutlayin tmaziɣin yekka-d seg tezweɣ acku yettbin-d d azeggaɣ deg igenni s usrag (s ssebba) n wakal-is d tegnewt-is, ma d yisem-is Alatin (Mars) d isem n yellu n umsenɣi ɣer iṛumaniyen, akken i yettwassen daɣen s yisem n umtiweg azeggaɣ deg tlemmast n imusnawen acku ini n umtiweg-a d azwawaɣ imalen ɣer tezweɣ s usrag n ugedṛur n ukṛuksid n wuzzal yellan s tuget deg tiggi-ines d tignewt-is.[2]
Mezweɣ | |
---|---|
Annay | |
Amaccaq ɣer tegnit | 54 600 000 km d 401 000 000 km |
Azal amaskad | −2,94 d 1,86 |
Itezzi ɣef | Iṭij |
Yettusemma ɣef | Meɣres d Aris |
Timezzit | |
Aceffalu | 249 232 432 km |
Afafuk | 206 655 215 km |
Agellus azen-gejdan n tmezzit |
227 936 637 km 1,523679 AU |
Annfal amezzay | 0,0933941 |
Tallit tamezzayt | 686,98 ass |
Tallit tanmugrit | 779,94 ass |
Annuz amezzay |
1,84969142 ° 5,65 ° 1,67 ° |
Addud n tyersi tamalayt | 49,55953892 ° |
Afakul n ufafuk | 336,05637041 ° |
Tasengama | |
Aqqaṛ | 3 389,5 km |
Akdu | 6 791,432 km |
Tigni | 0,00589 |
Tajumma | 144 798 500 km² |
Ableɣ | 163 180 000 000 km³ |
Takura | 641,71 Yg |
Taneẓẓi | 3 933 g/cm³ |
Taẓɣelt tasemdayt |
−63 °C −143 °C 35 °C |
Asafet (Albidu) |
0,17 0,25 |
Azemz n ubeddi d unulfu | 4 540 million years BCE |
Akdu-ines yettawaṭ ɣer wazal n 6792 km, ayen yegdan azgen n ukdu n tegnit, akken iga d amtiweg ameẓyan wis sin deg wudus anafuk send n uziweɣ, anda tajumma-ines tla (tesɛa) azal n wezgen n tjumma n tegnit.
Mezweɣ itezzi ɣef tfukt deg tmezzit yaggugen (ibeɛden) fell-as s wazal n 228 km (1,5 n tikkal n westum gar n tegnit d tfukt). Amda agafan deg ugafa n tsegla iteddel azal n 40% n umtiweg, ayen i d-igellun s usemdu meqqren fell-as.[3][4] Mezweɣ ila (yesɛa) sin n wayyuren, amezwar isem-is Dimus (anamek-is d arameɣ s tutlayt Tagrikt) ma d wis sin d Fubyus (anamek-is d Tugdi), isin-nsen meẓẓiy-it ur mgadan ara deg talɣa akken izemren ad ilin d izunyuren i d-ildey[5][6] am 5261 Eureka[7], igan d atṛuyan amazwaɣ.[8]
Taẓɣelt tajummant tafellayt deg umtiweg-a d tin yettawaṭen alamma d 27° ma d taẓɣelt taddayt -133°, ma d tignut-is d tin igebren seg usinuksid n ukaṛbun d unitrujin d wergun d yirragen n waman d kracn igazen niden. Azamul-is asnallun d ♂.
Ussan d tsemhuyin n useggas deg mezweɣ d wid yemrawasen i wayen yellan deg tegnit acku tallit n tuzzya d umili n tedɣert n tuzzya d tid yettemcabin s waṭas, Dɣa imusnawen ttɣilen d akken amtiweg n mezweɣ yella yeččur d aman send n 3,8 n imelyaṛen n iseggasen ayen i d-ten-iǧǧan ad brun i teẓri n tilit n tudert deg-s ɣas ma zik-nni, akken illant deg-s idurar yugaren wid yellan deg tegnit yakk d isafen yeqquren. Akken i tella deg-s teẓrumest tameqqṛant yakk deg wudus anafuk isem-is Olympus Mons yeddmen isem-a seg wedrar n ulimpus,Akken ig yella deg-s wasif n Marineris igan d yiwen seg tiɣa meqqren yakk deg wudus anafuk.
Asekkud n Mezweɣ s wallen d ayen yefraren (isehlen) s waṭas, Azal-is amaskad yettawaṭ ɣer -2.94, dɣa azal amaskad n Yebter d tatrit d wayyur d tafukt ugaren agla n Mezweɣ[9].
S unect n tezrawt n sin n imusnawen n Marikan, Mezweɣ yezmer ad yili d amtiweg ur yesmid ara (ur ikemmel ara) gemmu-ines seld mi ig slek seg waṭas n imickaṭen yakk d yesmilen d iseffuden d tfekkiwin tigennawin niden i d-illan seg wass mi i d-innulfa wudus anafuk (ayen i d-iglan s temɣer n yimtiwgen akken ma llan), Anecta yessegzaw-d temẓi n ubleɣ n mezweɣ s wassaɣ ɣer tegnit d tatrit, Dɣa sin n imusnawen-a ffɣen-d s ugemmud-a seld n tezrawt taminigt i ifuras n werjan imezzerzen deg iseffuden.