Израил
From Wikipedia, the free encyclopedia
Израил (еврей. יִשְׂרָאֵל, араб. إِسْرَائِيل), албан ёсоор Израил Улс (еврей. מְדִינַת יִשְׂרָאֵל Медина́т Исраэ́ль, араб. دَوْلَة إِسْرَائِيل Даула́т Исра’и́ль),— Газар дундын тэнгисийн зүүн эрэг дээр орших баруун Азийн орон. Хойд талаараа Ливан, зүүн хойд талаараа Сири, зүүн талаараа Йордан, баруун өмнөд талаараа Египет орнуудтай хиллэдэг бөгөөд өөрийн харьцангуй жижиг нутаг нь газар зүйн хувьд өөр өөр өвөрмөц онцлогтой. Баруун эрэг болон Газын зурвас ч мөн зэргэлдээ оршино. Израилын хүн амын ихэнх хувь нь Еврей үндэстэн бөгөөд дэлхийн цорын ганц еврей орон юм. Еврейчүүдээс гадна арабын Мусульманчууд, Христийн шашинтнууд, Друзе, Самари зэрэг үндэстэн, шашинтнууд оршдог.
Израил Улс | |
---|---|
Төрийн дуулал: הַתִּקְוָה (Хатиква; "Итгэл найдвар") | |
Нийслэл ба томоохон хот | Иерусалим (хэсэгчилсэн)[fn 1][fn 2] 31°47′N 35°13′E |
Албан ёсны хэл | Еврей хэл |
Зөвшөөрөгдсөн хэл | Араб хэл[fn 3] |
Угсаатны бүлгүүд (2022)[11] |
|
Ард түмний нэршил | Израилчууд |
Төр засаг | Нэгдмэл парламентын бүгд найрамдах улс |
Исаак Херцог | |
Биньямин Нетаньяху | |
• Кнессетийн дарга | Амир Охана |
• Ерөнхий шүүгч | Эстер Хают |
Хууль тогтоох байгууллага | Кнессет |
Тусгаар тогтнол (Британийн Палестинаас) | |
• Тунхаглав | 5 сарын 14, 1948 он |
• НҮБ-д элсэв | 5 сарын 11, 1949 он |
• Үндсэн хуулиуд | 1958–2018 |
Газар нутаг | |
• Нийт | 20,770–22,072 км2[a] (149) |
• Усны эзлэх талбай (%) | 2.71 (2015)[12] |
Хүн ам | |
• 2024 тооцоо | 9,903,680[13] (91) |
• 2008 тооллого | 7,412,200[14] |
• Нягтаршил | 449/км2 (29) |
ДНБ (ХАЧТ) | 2023 тооцоо |
• Нийт | ▲ $534 тэрбум[15] (48) |
• Нэг хүнд ноогдох | ▲ $54,997[15] (29) |
ДНБ (нэрлэсэн) | 2023 тооцоо |
• Нийт | ▲ $539 тэрбум[15] (29) |
• Нэг хүнд ноогдох | ▲ $55,536[15] (13) |
ОТББИ (2018) | 34.8[16] дундаж |
ХХИ (2021) | ▲ 0.919[17] маш өндөр · 22 |
Мөнгөний нэгж | Шинэ шекель (₪) (ILS) |
Цагийн бүс | UTC+2:00 (ИСЦ) |
• Зуны цаг (ЗЦ) | UTC+3:00 (ИЗЦ) |
Огнооны формат |
|
Жолооны тал | right |
Утасны томьёо | +972 |
ISO 3166 код | IL |
Домэйн нэр | .il |
|
Өнөөгийн Израил улс нь гурван мянга гаруй жилийн турш Иудаизмын хамгийн чухал ухагдахуунуудын нэг "Израилын нутаг" (Eretz Yisrael)-аас үндэстэй юм. Дэлхийн нэгдүгээр дайны дараа Үндэстнүүдийн Лиг нь "Еврей үндэстэнд өөрсдийн гэсэн орон" бүтээх зорилгоор Британийн Палестин дахь мандатыг баталжээ. 1947 онд НҮБ нь Палестины мандатыг еврей, араб хоёр улсад хуваахыг баталсан байна. Арабын Барилдлага нь энэ төлөвлөгөөг эсэргүүцсэн боловч 1948 оны 5 сарын 14-нд Еврейн түр засгийн газар Израилыг тусгаар тогтносныг мэдэгджээ. Дараа нь болсон Араб-Израилын дайнд Израил ялалт байгуулснаар энэ улсын хил хязгаарыг НҮБ-ын хуваах төлөвлөгөөнд зааснаас ч илүүгээр сунгажээ. Энэ явдлаас хойш зэргэлдээ орших олон араб оронтой мөргөлдөж, үр дүнд нь олон том дайн болсон бөгөөд энэ нь өнөө хүртэл үргэлжилсээр байна. Израил улс анх байгуулагдсанаас хойш, ялангуяа зэргэлдээ орших араб орнуудаас түүний хил хязгаар болон бүр оршин тогтнох эрх нь хүртэл зөрчилтэй тулгарч байна. Харин Израил нь Египет, Йордан зэрэг орнуудтай энх тайвны гэрээ байгуулж, Палестинчуудтай бүр мөсөн зохицолдох хэлэлцээр явуулсаар байна.
Израил нь төлөөллийн ардчилалтай бөгөөд парламентын системтэй, сонгох эрх нь хүн бүрт оногдоно. Засгийн газрын тэргүүн нь ерөнхий сайд бөгөөд Израилын хууль тогтоох байгууллага нь Кнессет. ҮНБ-ээр тооцвол Израилын эдийн засаг нь дэлхийд 44-т орно. Хүний хөгжил, хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөө, эдийн засгийн өрсөлдөөнөөрөө Ойрх Дорнодын орнуудад дээгүүр жагсдаг. Улсын нийслэл ба засгийн газрын байрлах газар нь Иерусалим бол эдийн засгийн төв нь Тел-Авив юм.