Çan Kay Şek
Çinli asker ve siyasetçi (1887–1975) / From Wikipedia, the free encyclopedia
Çan Kay Şek (Basitleştirilmiş Çince: 蒋介石; Geleneksel Çince: 蔣介石; pinyin: Jiǎng Jièshí; Wade–Giles: Chiang Chieh-Shih; İngilizce: Chiang Kai-shek; 31 Ekim 1887 – 5 Nisan 1975), Çin doğumlu Tayvanlı asker ve siyasetçi.
Çan Kay Şek 蔣介石 / 蒋介石 | |
---|---|
Milliyetçi Çin Hükümeti Başkanı | |
Görev süresi 10 Ekim 1928 - 15 Aralık 1931 | |
Hükûmet başkanı | Tan Yankai Soong Tse-ven |
Yerine geldiği | Gu Weijun (vekaleten) |
Yerine gelen | Lin Sen |
Görev süresi 1 Ağustos 1943 - 20 Mayıs 1948 | |
Hükûmet başkanı | Soong Tse-ven |
Yerine geldiği | Lin Sen |
Yerine gelen | Kendisi (Çin Cumhuriyeti Başkanı olarak) |
Çin Cumhuriyeti Başkanı | |
Görev süresi 20 Mayıs 1948 - 21 Ocak 1949 | |
Hükûmet başkanı | Chang Chun Wong Wen-hao Sun Fo |
Yerine geldiği | Kendisi (Milliyetçi Çin Hükümeti Başkanı olarak) |
Yerine gelen | Li Zongren (vekaleten) |
Görev süresi 1 Mart 1950 - 5 Nisan 1975 | |
Hükûmet başkanı | Yen Hsi-shan Chen Cheng Yu Hung-Chun Chen Cheng Yen Chia-kan Chiang Ching-kuo |
Başkan Yardımcısı | Li Zongren Chen Cheng Yen Chia-kan |
Yerine geldiği | Li Zongren (vekaleten) |
Yerine gelen | Yen Chia-kan |
Kişisel bilgiler | |
Doğum | 31 Ekim 1887 Zhejiang, Çin |
Ölüm | 5 Nisan 1975 (87 yaşında) Taipei, Tayvan, Çin Cumhuriyeti |
Partisi | Kuomintang (KMT) |
Evlilik(ler) | Soong Mei-ling |
İmzası | |
Askerî hizmeti | |
Takma adı | "Kızıl General" veya "Generalissimo" |
Bağlılığı | Çing Hanedanı Çin Cumhuriyeti |
Hizmet yılları | 1923–1975 |
Rütbesi | Orgeneral |
Asıl adı Çan Çongçeng (蔣中正 / 蒋中正 Jiǎng Zhōngzhèng); soy kütüğünde Çan Çutay (蔣周泰 Jiǎng Zhōutài), çocukluk adı: Çan Ruiyuen (蔣瑞元 Jiǎng Ruìyuán), okul adı: Çan Çıçin (蔣志清 Jiǎng Zhìqīng), Japonya'da kaldığı dönemde kullandığı Japonca soyadı ise Nakamura'dır (中村).
Modern Çin'in kurucusu kabul edilen Sun Yat-sen'in 1925 yılındaki ölümünden sonra Kuomintang'ın (Çin Milliyetçi Partisi: ÇMP) başına geçen askerî ve siyasi liderdir. Ülkedeki kukla iktidar ve iktidarı kontrol eden savaş ağalarına karşı Komintang'ın başlattığı ihtilalde Kuzey Seferi'nin komutanlığını yapan Çan Kay Şek, 1928'de başarıyla sonuçlanan seferin sonunda başkenti Nanking'e taşıyıp kendi başkanlığında bir milliyetçi hükûmet kurmuştur. 1928-1948 arasında Çin Cumhuriyeti Milliyetçi Hükûmeti'nin önderi idi.
Kuzey Seferi sırasında iş birliği yaptığı Çin komünistlerinin, Mao Zedong yönetiminde başlattıkları Güz Hasadı İsyanı'nı kanlı biçimde bastırdı. Bu olaydan sonra Çin İç Savaşı Çan Kay Şek rejimiyle komünistler arasındaki bir savaşa dönüştü ve II. Dünya Savaşı sırasında Japonya Çin'i ele geçirme girişimine başladığında bile komünistlerle milliyetçiler arasındaki mücadele devam etti. Çan Kay Şek'in savaş sırasında Mançuryalı bir savaş ağası tarafından Sian'a kaçırılıp komünistler aracılığıyla kurtarılmasından sonra Çin Komünist Partisi ile Kuomintang Japonya'ya karşı ittifak kurmuş ve Çan Kay Şek, birleşik cephe ordularının başkomutanı olmuştur.
Japonya'nın 1945'te teslim olmasından sonra yeniden başlayan iç savaşta başarısız olan Çan Kay Şek, Tayvan'a kaçtı ve burada Milliyetçi Çin Cumhuriyeti adı altında yönetimini sürdürmeye çalıştı. Yaşamının sonuna kadar Çin'in meşru hükûmetinin kendi hükûmeti olduğunu savundu.
Çan Kay Şek, Mao Zedong gibi tartışmalı bir figür olarak görülüyor. Destekleyenler, onu ulusun birleştirilmesinde ve Çin'in Japonya'ya karşı direnişine önderlik etmede ve ayrıca Komünizme karşı koymada önemli bir rol oynadığı için ona saygı duyuyorlar. Muhalifler ve eleştirmenler onu muhalifleri bastıran otoriter faşist bir diktatör olmakla suçluyor.