Uluslararası ilişkiler (1814-1919)
From Wikipedia, the free encyclopedia
Bu başlık, 1814-1919 yılları arasında dünya diplomasisini ve daha genel olarak büyük güçlerin[lower-alpha 1] uluslararası ilişkilerini kapsamaktadır. Bu dönem, Napolyon Savaşları’nın ve Viyana Kongresi’nin (1814-1815) sona ermesinden Birinci Dünya Savaşı’nın ve Paris Barış Konferansı’nın (1919-1920) sonra ermesine kadar olan dönemi kapsamaktadır.
Önemli başlıklar arasında Büyük Britanya, Amerika Birleşik Devletleri, Fransa, Prusya/Almanya ve daha sonraki dönemde İtalya ve Japonya’nın hızlı sanayileşmesi ve artan gücü yer almaktadır. Bu durum, dünya genelinde nüfuz ve güç için emperyalist ve sömürgeci rekabete yol açmıştır. 1880’ler ve 1890’larda Afrika Talanı olarak bilinen bu rekabetin yankıları 21. yüzyılda hala yaygın ve etkilidir. Britanya, sömürgeleri ve Kraliyet Donanması ile birlikte gayrı resmi bir ekonomik bağ kurarak birleşmiş Almanya tarafından gücüne meydan okunana kadar hegemonik bir ulus haline geldi. Büyük güçler arasında 1853-1871 arası ve Rusya ile Osmanlı İmparatorluğu arasındaki bazı savaşlar dışında hiçbir savaşın yaşanmadığı, büyük ölçüde barışçı bir yüzyıldı. 1900’den sonra Balkan bölgesinde bir dizi savaş yaşandı ve bu savaşlar kontrolden çıkarak I. Dünya Savaşı’na (1914-1918) dönüştü. Bu, zamanlaması, süresi, kayıpları ve uzun vadeli etkisi bakımından beklenmedik ve büyük ölçüde yıkıcı bir savaş oldu.
1814 yılında diplomatlar beş büyük güç olduğunu varsaydı: Fransa, İngiltere, Rusya, Avusturya (1867-1918 yılları arasında Avusturya-Macaristan) ve Prusya (1871-1918 yılları arasında Alman İmparatorluğu). İtalya, 1860’ta birleştikten sonra (“Risorgimento”) bu gruba eklendi. 1905’e gelindiğinde hızla büyüyen iki Avrupalı olmayan devlet, Japonya ve Amerika Birleşik Devletleri, büyük güçlere katıldı. Romanya, Bulgaristan, Sırbistan ve Karadağ başlangıçta özerk vasallar olarak faaliyet gösterdiler çünkü bağımsızlıklarını kazanmadan önce yaklaşık 1908-1912 yılları arasında yasal olarak hala gerilemekte olan Osmanlı İmparatorluğu’nun parçasıydılar.[1]
1914 yılında, Birinci Dünya Savaşı’nın arifesinde, Avrupa’da iki büyük blok vardı: Fransa, İngiltere ve Rusya’nın oluşturduğu Üçlü İtilaf ve Almanya, Avusturya-Macaristan ve İtalya’nın oluşturduğu Üçlü İttifak. İtalya tarafsız kalarak 1915’te İtilaf Devletleri’ne katılırken Osmanlı İmparatorluğu ve Bulgaristan İttifak Devletlerine katıldı. Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Danimarka, İsveç, Norveç, Yunanistan, Portekiz, İspanya ve İsviçre ise tarafsız kalma politikasını seçti.[lower-alpha 2] Birinci Dünya Savaşı beklenmedik bir şekilde büyük güçlerin askeri, diplomatik, sosyal ve ekonomik kapasitelerinin sınırlarını zorladı. Almanya, Avusturya-Macaristan, Osmanlı İmparatorluğu ve Bulgaristan yenildi. Almanya büyük güç statüsünü kaybetti, Bulgaristan toprak kaybetti ve Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya-Macaristan devletler topluluğuna bölündü. Kazanan İngiltere, Fransa, İtalya ve Japonya yeni Milletler Cemiyeti’nin yönetim konseyinde daimi koltuk sahibi oldular. Beşinci daimi üye olması beklenen Amerika Birleşik Devletleri bağımsız hareket etmeye karar verdi ve Cemiyet’e hiç katılmadı.
Sonraki dönemler için bakınız I. Dünya Savaşı'nın diplomatik tarihi ve uluslararası ilişkiler (1919-1939).