Quranın tarixi
From Wikipedia, the free encyclopedia
Quranın tarixi — İslamın müqəddəs kitabının yazılı məcmuə və ya əl yazmalarının tarixi və mənşəyidir. İslamın tarixinin mühüm bir hissəsini təşkil edir.
İslam inancında Quranın nazil olması 610-cu ildəMəkkə yaxınlığındakı Hira mağarasında Cəbrayıl mələk Məhəmmədə göründüyü və Ələq surəsindən ilk ayələri oxuduğu zaman başlayır və onun 632-ci ildə ölümünə qədər davam edir. Ancaq Taifdə tapılan daş kitabədə Quranda 16 dəfə adı keçən Məscidül-Həramın tikilmə tarixi 78 kimi göstərilir.[1]
Nəqliyyata görə, Quranı ilk Əbu Bəkr kitab formatında toplayıb. Miladi 644-656-cı ildə, üçüncü xəlifə Osman ibn Əffanın dövründə Quranın şəkil və ya samit skeleti-qiraətdə vahidliyi təmin etmək üçün dəyişdirildi. Bu səbəbdən Quran indiki halında Osman kodeksi kimi də tanınır. Professor Frensis Edvard Pitersə görə, bu prosesdə Qurana edilənlər son dərəcə mühafizəkar görünür və məzmun redaksiya tərəfdarlığından qaçmaq üçün mexaniki şəkildə yaradılmışdır.[2] Lakin bu dövrdə ərəb orfoqrafiyasının əsasını təşkil edən nöqtəli və sait hərfləri kimi bir çox işarələr inkişaf etməmişdi. Orfoqrafik qaydalar hicri II əsrdə işlənib hazırlanmışdır və bu tarixdən sonra qira və ya rəsmin müxtəlif şifahi oxunuşlarını sənədləşdirmək mümkün olmuşdur.
Ənənəvi hesablara görə Quran, İbrahim tərəfindən qurulan, mühüm ticarət mərkəzinə çevrilən, Qərbi Ərəb şəhəri Məkkədə tacir olan Məhəmmədə nazil olmuşdur. Vəhylər Ramazan ayının bir gecəsində, Məhəmmədin qırx yaşında ikən başlayır.
Quranda Məhəmməd üçün ümmi ifadəsi işlədilir. Müsəlman alimlərinin əksinə bəzi müasir alimlər bunun əvəzinə qeyri-bibliya icmasına istinad kimi şərh edirlər.
Məşhur rəvayət toplayıcısı Buxarinin (250 il sonra) ilk vəhyi Xədicə binti Huveyliddən nəql edir; Cəbrayıl Məhəmməddən oxumasını istədikdə, Məhəmməd bir çox şəkildə tərcümə oluna bilən ma ana biqāre deyir:
'Mən oxumuram' və ya 'nə oxuyacağam?' və ya “Oxumayacağam”.
Cəbrayıl "bütün gücü tükənənə qədər" sıxdı; buraxdı və 'Oxu!' dedi."
Bu üç dəfə təkrar olundu və dedi:
“İnsanı laxtadan yaradan Rəbbin adı ilə oxu! Oxu və sənin Rəbbin ən yaxşısıdır.”, Bundan sonra, Məhəmməd ölümünə qədər iyirmi üç il vəhy almağa davam etdi.
Müsəlmanlar inanırlar ki, Cəbrayıl Allahın kəlamını Məhəmmədə sözbəsöz çatdırıb və Məhəmmədin kitabı dəyişdirmək səlahiyyəti yoxdur.[5]
Məhəmməd vəhyi belə təsvir edir: "Bəzən o, zəng çalmasına bənzəyir. Bu vəhy onların ən çətinidir və keçib gedir. Bəzən Mələk insan qiyafəsində gəlir və mənimlə danışır və mən onun nə dediyini başa düşürəm." Bu təcrübənin Məhəmməd üçün ağrılı olduğu da bildirilir.
Vəhy gələndə Məhəmməd onu səhabələrinə oxuyar və əzbərləyərdi. VII əsr Ərəbistan kontekstində bu, adi (siravi) bir hərəkət idi. İnsanlar, şeirlər əzbərləyib oxuyaraq yaşayıblar, ətraflı şeirlərin oxunduğu müsabiqələr böyük marağa səbəb olubdu. Quranın, Məkkə dövrünün sonuna qədər qeydə alındığı düşünülmür. Yazı prosesinin hicrətə yaxın bir ilde və ya Mədinədə olduğu düşünülür. Quranı əzbərləmə prosesi müsəlmanlar arasında davam edən bir təcrübədir. Məkkə dövrü poetik ifadələrdən ibarət idi.[6] Məkkəlilər də Quran ayələrini bu kontekstdə dəyərləndirmişlər. Onlar üçün şeir daha yüksək mənəvi mənbədən ilham alaraq yazılmışdır. Məhəmməd moizə və Quran oxumağa başlayanda məkkəlilər onu şair[7] və ya “cinli şair”[8] adlandırırdılar.
Quran hadisələr üzərinə gələn və bir-birindən qopmuş ayələr və surələr şəklindəydi. Quranın ilkin nə vaxt nizamlanması ilə bağlı fikir ayrılığı mövcuddur. Buxaridə deyilir ki, Əbu Bəkr Zeyd ibn Sabitə Quranı tərtib etməyi əmr etdi və Zeyd də onu tərtib etdi. Bəzi şiə müsəlmanlar belə hesab edirlər ki, Məhəmmədin ölümündən az sonra Quranı ilk dəfə vahid yazılı mətndə toplayan Əli ibn Əbi Talib olmuşdur.