Ғәрәп-Византия һуғыштары
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ғәрәп-Византия һуғыштары — 630-сы йылдарҙа хаҡ хәлифәлек ғәскәрҙәренең Византияға баҫып инеүе менән башланған һәм XI быуаттың беренсе яртыһында Өмәүиҙәр хәлифәлеге дауам иткән Ғәрәп хәлифәлеге һәм Византия империяһы араһында VII—XII быуаттарҙа тоҡанып торған бер нисә хәрби конфликт. Был һуғыштар һөҙөмтәһендә Византия көнсығышта һәм көньяҡта бик күп территорияларын: Палестина, Сүриә, Әрмәнстан, Мысыр, Төньяҡ Африка, Кипр, Крит, Сицилия, Кесе Азия өлөштәрен юғалтҡан.
Ғәрәп-Византия һуғыштары | |||
Төп конфликт: Ғәрәп баҫып алыуҙары | |||
| |||
Дата |
629—1054 | ||
---|---|---|---|
Урыны |
Левант (Сүриә), Мысыр, Төньяҡ Африка, Анатолия, Крит, Сицилия, Көньяҡ Италия | ||
Нәтижә |
Ғәрәптәр Византияның күп территорияларын (Левант, Месопотамия, Төньяҡ Африка һәм Сицилия) баҫып алған. Империя X—XI быуаттарҙа уңышлы контрһөжүм яһаған һәм көньяҡ-көнсығыш Анатолияны, Әрмәнстанды, төньяҡ Левантаны, Көньяҡ Италияны һәм Критты ҡабат ҡайтарған | ||
Ҡаршы тороусылар | |||
| |||
Командирҙар | |||
| |||
| |||
Ғәрәп-Византия һуғыштары Викимилектә | |||
630-сы йылдарҙа Ғәрәпстан ғәрәптәренең барлыҡҡа килеүе Византияның (Сүриә һәм Мысыр) көньяҡ провинцияларын тиҙ арала юғалтыуға һәм уларҙың Ғәрәп хәлифәлегенә ҡушылыуына килтерә. Киләһе 50 йылда, Өмәүиҙәр идаралығы аҫтында, ғәрәптәр шулай уҡ Византия Кесе Азияһына ҡабаттан баҫҡынсылыҡ яһай, ике тапҡыр Византияның баш ҡалаһы Константинополгә һөжүм итә, һәм Византияның Африка экзархатын еңеп сыға. Константинополдең икенсе ғәрәп ҡамауы уңышһыҙлыҡҡа осрағандан һуң, Кесе Азияның көнсығыш сигендә Таврия тауҙары көслө нығытылған һәм күп осраҡта кешеһеҙ сик булғанға хәл тотороҡлана башлай. Ғәббәсиҙәр династияһы идара иткән осорҙа Византия менән Ғәрәп хәлифәлеге араһындағы мөнәсәбәттәр бер аҙ яҡшырған: илселектәр менән алмашҡандар һәм хатта килешеү осоро булған, ләкин низағ йыл һайын тиерлек дауам иткән һөжүмдәр һәм контрһөжүмдәр норма булып ҡалған, һәм был хәл X быуат буйына дауам иткән.
Тәүге быуаттарҙа византийҙар ғәҙәттә һаҡланған һәм асыҡ алыштарҙан ҡасып, үҙҙәренең нығытмаларына сигенеүҙе хуп күргән. 740 йылдан һуң ғына улар контрудар яһай башлаған, ләкин Ғәббәси империяһы Кесе Азияға бәреп инеүҙәрен бик йыш ҡабатлаған. Ғәббәси империяһы 861 йылдан (Самаррала анархия) артабан емерелеп, бер үк ваҡытта Македония династияһы хакимлығы аҫтында Византия империяһы нығына башлағандан һуң, византийҙарҙың контрһөжүме башлана. Киләһе 50 йылда, яҡынса 920 йылдан 976 йылға тиклем, византийҙар, ниһайәт, ғәрәптәрҙең оборонаһын өҙә һәм Төньяҡ Сүриә менән Бөйөк Әрмәнстанда үҙ контролен ҡайтанан тергеҙә. Ғәрәп-Византия һуғыштарының һуңғы быуаттарында Сүриә Фатимидтары менән сик буйы конфликттары өҫтөнлөк иткән, ләкин 1060 йылдан һуң сәлжүктәр килгәнгә тиклем сик тотороҡло булып ҡалған.
Сәлжүктәр яулап алғандан һуң, хәл бөтөнләй үҙгәргән. Византия Кесе Азиянан ҡыуып сығарылған, Ғәббәси хәлифәлеге лә һиҙелерлек көсһөҙләнгән. Ғәрәптәр менән Византия араһында әһәмиәтле низағтар булмаған.