Израиль
From Wikipedia, the free encyclopedia
Израиль (Иврит: יִשְרָאֵל, Yīsrāʾēl; Араб: إِسْرَائِيل, ʾIsrāʾīl), албан ёһоор Израиль улас (מְדִינַת יִשְׂרָאֵל, Medīnat Yīsrāʾēl; دَوْلَة إِسْرَائِيل, Dawlat ʾIsrāʾīl) — Газар дундада тэнгисэй зүүн эрье дээрэ оршохо баруун Азиин орон юм. Хойто талаараа Ливан, зүүн хойто талаараа Сири, зүүн талаараа Йордан, баруун урда талаараа Египет оронуудтай хилэлдэг болон өөрын харисангы бага нютагиинь газар зүйн хубида өөр өөр тусхай онсолигтой. Баруун эрье болон Газын хэлтэсшье мүн зэргэлдээ оршоно. Израилиин хүн зон ехэнхи хубинь Еврей үндэһэтэн болон үүгээрээ дэлхэйн сорын ганса Еврей орон юм. Еврейшуудһээ гадна Арабай Лалын шажантад, Христосой шажантад, Друзе, Самари зэрэг үндэһэтэн, шажантанууд оршодог.
| |
Нийслэл ба томо хотонууд |
Иерусалим (хизаарлагданги тоолго)[fn 1][fn 2] 31°47′N 35°13′E |
Албан хэлэн | Иврит |
Тоогдоһон хэлэнүүд |
Араб[fn 3] |
Арад түмэн (2019) |
74.2% Еврей 20.9% Араб 4.8% бусад[15] |
Шажан (2019) |
74.2% Иудаизм 17.8% Ислам 2.0% Христ 1.6% Друзе 4.4% бусад[15] |
Демоним | Израилшууд |
Түрэ засаг |
Нэгэдэмэл парламентын бүгэдэ найрамдаха улас |
• Юрэнхылэгшэ |
Ицхак Һерцог |
• Юрэнхы сайд |
Нафтали Бенет |
• Орлогшо Юрэнхы сайд |
Яир Лапид |
• Кнессетиин Дарга |
Мики Леви |
• Гол судья |
Эстер Хают |
Уласай хурал | Кнессет |
Түүхэ | |
5 hарын 14, 1948 | |
5 hарын 11, 1948 | |
• Үндэhэн Хуулинууд |
1958–2018 |
Дэбиcхэр газар | |
• Бүхэлидөө |
20,770– 22,072 км2[a] (149) |
• Уһанай хуби (%) |
2.71 (2015)[16] |
Хүн зон | |
• Тоосоо 2024 |
9,472,220[17] (99) |
• Тоололго (2008) |
7,412,200[18] |
• Нягтарал |
424 |
ДНБ (ХАШТ) | 2020[19] оной тоосоо |
• Бүгэдэ |
$372.314 ехэ наяд [fn 4] (51) |
• Нэгэ хүндэ |
$40,336 (34) |
ДНБ (нэрлэһэн) | 2020[19] оной тоосоо |
• Бүгэдэ |
$410.501 ехэ наяд [fn 4] (31) |
• Нэгэ хүндэ |
$44,474[fn 4] (19) |
ОТББЭ (2018) |
34.8[fn 4][22] дундаж · 48 |
ХХИ (2019) |
0.919[23] онсо һайн · 19 |
Мүнгэн тэмдэгтэ |
Шэнэ шекель (₪) (ILS) |
Сагай бүһэ | UTC+2 (IST) |
• Зун (ЗС) |
UTC+3 (IDT) |
Датанай формат |
יי-חח-שששש (AM) үү-һһ-жжжж (МЭ) |
Жолоодолгын тала | баруун |
Телефоной код | +972 |
ISO 3166 код | IL |
Интернет домэйн | .il |
Мүнөөнэй Израиль улас гурбан мянга гарамгай жэлэй турша Иудын шажанай хамагай шухала ухагдахуунуудай нэгэ "Израилиин нютаг" (Eretz Yisrael)-һаа үндэһэтэй юм. Дэлхэйн нэгэдүгээр дайнай дараа Үндэһэтэнүүдэй Лигэнь "Еврей үндэһэтэндэ өөһэдын гэһэн орон" бүтээхэ зорилгоор Британиин Палестинэдэхи мандатые баталба. 1947 ондо НҮБ Палестинын мандатые Еврей, Араб хоёр уласта хубаахые баталһан байна. Арабай Барилдалгань энэ түлэблэлгые эсэргүүсэһэн болобош 1948 оной 5 һарын 14-ндэ Еврейн түрэ зуурын засагай газар Израилиие тусгаар тогтоноһоные мэдэгдэбэ. Дараань болоһон Араб-Израилиин дайнда Израиль илалта байгуулһанаар энэ уласай хилэ хизгаарые НҮБ-н хубааха түлэблэлгэдэ зааһанһаашье үлүүгөөр һунгаба. Энэ ябадалһаа хойшо зэргэлдээ оршохо олон Араб оронтой мүргэлдэжэ, үрэ дүндэнь олон томо дайн боложо үндэрлэжэ байгаа болон энэнь мүнөө хүрэтэр үргэлжэлһээр байна. Израиль улас анха байгуулагдаһанһаа хойшо, илангаяа зэргэлдээ оршохо Араб оронуудһаа түүнэй хилэ хизгаар болон бүри оршон тоготнхо эрхэнь хүрэтэр зүршэлтэй тулгарша байна. Харин Израилиинь Египет, Йордан оронуудтай энхэ тайбанай хэрээ байгуулжа, Палестинашуудтай бүри мүһэн зохисолдохо хэлэлсээр ябуулһаар байна.
2019 оной байдалаар 9 сая оршон хүн зонтой,[24] Израилиинь хүгжөөлгэтэй орон ба ЭЗХАХБ-ын гэшүүн юм.[25] Израилиинь Дунда Дурнын хамагай үндэр ажамидаралай хэмжээтэй улас[23] ба сэрэгэй болбосоролтой эрхэтэнэй хубяар,[26] дээдэ болбосоролой зэрэгтэй эрхэтэнэй хубяар,[27] ДНБ-дэ эзэлхэ һудалгаа ба хүгжөөлгын хубяар,[28] эмэгтэйшүүдэй аюулгүй байдалаар,[29] дундажа наһалалтаар,[30] шэнэлэлгэ байдалаар[31] ба аза жаргалаар[32] дэлхэйдэ түрүүлэн ябадаг.