સમપ્રકાશીય ઘટના કે વિષુવકાલ
From Wikipedia, the free encyclopedia
પૃથ્વીની ધરી સૂર્ય તરફ કે તેનાથી વિપરીત બાજુએ ઢળેલી કે વળેલી ન હોય ત્યારે સૂર્યનું કેન્દ્ર અને પૃથ્વીની વિષુવવૃત્ત રેખા એક જ કક્ષામાં આવી જાય છે. આ સ્થિતિમાં સૂર્યના કિરણો પૃથ્વીની વિષુવવૃત રેખા પર સીધા પડે છે, જેના પરિણામે પૃથ્વી પર દિવસ અને રાતનો સમયગાળો સમાન અર્થાત્ 12-12 કલાકનો થઈ જાય છે. આ ભૌગોલિક ઘટનાને ઇક્વિનોક્સ એટલે કે સમપ્રકાશીય કે વિષુવકાલ કહેવાય છે, જે વર્ષમાં બે વખત જોવા મળે છે. ઇક્વિનોક્સ કે સમપ્રકાશીયનો ઉપયોગ વ્યાપક સંદર્ભમાં પણ થઈ શકે છે. તેનો અર્થ એવો દિવસ કે તારીખ થાય છે જ્યારે આ પ્રકારનું સંક્રમણ ઉદભવે છે. "ઇક્વિનોક્સ" શબ્દ લેટિન ભાષાના એક્વસ (સમાન) અને નોક્સ (નાઇટ) શબ્દમાંથી ઉતરી આવ્યો છે, કારણ કે સમપ્રકાશીય દરમિયાન દિવસ અને રાતની લંબાઈ કે સમયગાળો સમાન હોય છે. તેને વધુ સારી રીતે સમજવું હોય તો કહી શકાય કે બે વ્યક્તિ વિષુવવૃત્તની ઉત્તર અને દક્ષિણે સમાન અક્ષાંક્ષ પર હોય તો તેમને દિવસ અને રાત્રિની લંબાઈ સમાન લાગે છે.
વિકિપીડિયાના માપદંડ મુજબ આ લેખને ઉચ્ચ કક્ષાનો બનાવવા માટે તેમાં સુધારો કરવાની જરુર છે. તેમાં ફેરફાર કરીને તેને સુધારવામાં અમારી મદદ કરો. ચર્ચા પાના પર કદાચ આ બાબતે વધુ માહિતી મળી શકે છે. |
સમપ્રકાશીય અવકાશી ઘટના દરમિયાન અવકાશી ગ્રહ પર બે વિરૂદ્ધ બિંદુઓમાંથી એક પર સૂર્ય હોય છે જ્યાં અવકાશી વિષુવવૃત્ત (એટલે કે વિષુવવૃત્તથી કોણીય અંતર શૂન્ય) અને સૂર્યની ગ્રહણકક્ષા એકબીજાને કાપે છે. આ આંતરછેદન બિંદુઓને ઇક્વિનોટિકલ પોઇન્ટ્સ એટલે સમપ્રકાશીય બિંદુઓ કહેવાય છેઃ વધુ વિસ્તૃત અને શિષ્ટ ભાષામાં વર્નલ પોઇન્ટ્સ (વાસંતિક બિંદુઓ) અને ઓટમ્નલ પોઇન્ટ્સ (શરદ બિંદુઓ) કહેવાય છે. વધુ વિસ્તારપૂર્વક કહીએ તો ઇક્વિનોક્સ (સમપ્રકાશીય) ઇક્વિનોટિકલ પોઇન્ટ સૂચવે છે.
સમપ્રકાશીય ઘટના દર વર્ષે બે વખત જોવા મળે છે. આખા વર્ષમાં બે દિવસ વિષુવકાલની એટલે સમાન રાત-દિવસની સ્થિતિ રહે છે. આ દરમિયાન પૃથ્વીના વિષુવવૃત્ત પર સૂર્યના કિરણો સીધા પડે છે. આ ઘટના દર વર્ષે 20 કે 21 માર્ચે અને 22 કે 23 સપ્ટેમ્બરના રોજ જોવા મળે છે.