Կրեոլ լեզու
խառնածինների լեզուներ / From Wikipedia, the free encyclopedia
Կրեոլ լեզու[2][3][4], կամ պարզապես կրեոլ, կայուն բնական լեզու, բավականին կարճ ժամանակահատվածում տարբեր լեզուների պարզեցումից և միախառնումից զարգացող լեզու։ Թեև հասկացությունը նման է խառը կամ հիբրիդային լեզվին, կրեոլ լեզուները հաճախ բնութագրվում են իրենց ժառանգական քերականությունը համակարգելու միտումով (օրինակ՝ վերացնելով անկանոնությունները կամ կանոնավորելով անկանոն բայերի խոնարհումը)։ Հաճախ փիջին լեզուն նույնպես վերածվում է լիարժեք լեզվի։ Ինչպես ցանկացած լեզու, կրեոլ լեզուները բնութագրվում են քերականության հետևողական համակարգով, ունեն հարուստ կայուն բառապաշար, և երեխաները յուրացնում են այն որպես իրենց մայրենի լեզու[5]։ Այս երեք հատկանիշներով կրեոլ լեզուն տարբերվում է փիջին լեզվից[6]։ Կրեոլիստիկա կամ կրեոլոգիա, կրեոլական լեզուների ուսումնասիրություն և, որպես այդպիսին, լեզվաբանության ենթաճյուղ։ Մարդը, ով զբաղվում է կրեոլ լեզուների ուսումնասիրությամբ, կոչվում է կրեոլիստ։
Կրեոլ լեզուների ճշգրիտ թիվը հայտնի չէ, քանի որ շատերը թերի վավերացված կամ փաստագրված են։ 1500 թվականից ի վեր առաջացել են մոտ հարյուր կրեոլ լեզուներ։ Դրանք հիմնականում հիմնված են եվրոպական լեզուների վրա, ինչպիսիք են անգլերենը և ֆրանսերենը[7]՝ շնորհիվ Եվրոպական հետազոտությունների ժամանակաշրջանի և այդ ժամանակ առաջացած Տրանսատլանտյան ստրուկների առևտրի[8]։ Նավաշինության և նավագնացության բարելավումների շնորհիվ առևտրականները պետք է սովորեին շփվել ամբողջ աշխարհի մարդկանց հետ, և դա անելու ամենաարագ ճանապարհը նպատակին համապատասխան փիջին կամ պարզեցված լեզու մշակելն էր. այս փիջին լեզուներից զարգացել են լրիվ կրեոլ լեզուներ։ Բացի կրեոլ լեզուներից, որոնց հիմքում ընկած են եվրոպական լեզուներ, կան, օրինակ արաբերենի, չինարենի և մալայերենի հիմքով կրեոլ լեզուներ։
Կրեոլ լեզվի բառապաշարի հիմքում ընկած է մայրենի լեզուն, հատկապես կրեոլ լեզվի մշակման սոցիալական համատեքստում առավել գերիշխող խմբի բառապաշարը։ Այնուամենայնիվ, հաճախ կան հստակ հնչյունական և իմաստային տեղաշարժեր։ Մյուս կողմից, քերականությունը հաճախ ունի նոր կամ յուրահատուկ առանձնահատկություններ, որոնք էապես տարբերվում են մայր լեզուների առանձնահատկություններից։