Bandaríska Samóa
From Wikipedia, the free encyclopedia
Bandaríska Samóa (samóska: Amerika Sāmoa; enska: American Samoa) er bandarískt yfirráðasvæði í Suður-Kyrrahafi, suðaustan við sjálfstæða ríkið Samóa. Bandaríska Samóa er austan við daglínuna en Samóa er vestan megin. Eyjunum var skipt með samningi milli Þýskalands og Bandaríkjanna árið 1899.
American Samoa | |
Fáni | Skjaldarmerki |
Kjörorð: Samoa, Muamua Le Atua (samóska: Guð veri fyrstur) | |
Þjóðsöngur: Amerika Samoa | |
Höfuðborg | Pagó Pagó |
Opinbert tungumál | samóska og enska |
Stjórnarfar | Lýðveldi |
Þjóðhöfðingi | Joe Biden |
Landstjóri | Lemanu Peleti Mauga |
Bandarískt yfirráðasvæði | |
• Skipting Samóa | 1899 |
Flatarmál • Samtals |
200 km² |
Mannfjöldi • Samtals (2020) • Þéttleiki byggðar |
208. sæti 55.212 259/km² |
VLF (KMJ) | áætl. 2016 |
• Samtals | 0,658 millj. dala |
• Á mann | 11.200 dalir |
Gjaldmiðill | Bandaríkjadalur |
Tímabelti | UTC-11 |
Þjóðarlén | .as |
Landsnúmer | +1 684 |
Bandaríska Samóa eru fimm aðaleyjar og tvö kóralhringrif. Stærsta og fjölmennasta eyjan er Tutuila, en auk hennar eru þar Manu'a-eyjar, Rose-rif og Swains-eyja. Bandaríska Samóa er sá hluti Samóaeyja sem er vestan við Cooks-eyjar, norðan við Tonga og um 500 km sunnan við Tókelá. Í vestur eru Wallis- og Fútúnaeyjar. Bandaríska Samóa er syðsta yfirráðasvæði Bandaríkjanna og, ásamt Jarvis-eyju, annað tveggja sunnan miðbaugs. Helstu útflutningsafurðir eyjanna eru túnfiskur og helsta viðskiptaland þeirra er Bandaríkin.
Samóaeyjar hafa verið byggðar Pólýnesum frá því um 850 e.Kr. Franski landkönnuðurinn Louis-Antoine de Bougainville kom til eyjanna árið 1768 og nefndi þær „Stýrimannseyjar“. Á 19. öld hófu Evrópumenn trúboð á eyjunum. Í mars 1889 hófst Samóadeilan þegar Þjóðverjar gerðu innrás. Þrjú bandarísk herskip voru send til hafnarinnar í Apia til að ráðast á þrjú þýsk herskip sem þar voru. Áður en til átaka kom sökkti fellibylur öllum skipunum sem leiddi til vopnahlés. Deilan var leyst árið 1899 með þríhliða samningi milli Þjóðverja, Bandaríkjamanna og Breta sem kvað á um skiptingu eyjanna í tvennt. Bandaríkin fengu eystri hlutann. Bandaríkjamenn lögðu svo eyjarnar undir sig á næstu árum með því að neyða höfðingja eyjanna til að undirrita skjöl sem afhentu þeim yfirráð yfir landinu. Bandaríski sjóherinn fór með stjórn eyjanna. Árið 1956 tók svæðiskjörinn landstjóri við af þeim sem bandaríski sjóherinn hafði skipað. Jarðskjálftinn við Samóa 2009 olli miklu tjóni og tugir manna létust.
Í Bandaríska Samóa búa um 55.000 manns sem flestir eru jafnvígir á ensku og samósku. Þaðan kemur hæsta hlutfall nýliða í Bandaríkjaher af öllum yfirráðasvæðum Bandaríkjanna. Bandaríska Samóa hefur verið aðili að Kyrrahafssambandinu frá 1983.