वाष्प टर्बाइन
From Wikipedia, the free encyclopedia
वाष्प टर्बाइन (Steam Turbine) एउटा प्राइम मूभर (prime mover) हो जसमा वाफको ताप उर्जालाई गति ऊर्जामा रूपान्तरण गरेर, उच्च-गतिको वाफलाई रोटरमा राखिएका धेरै ब्लेडहरूमा प्रहार गरिन्छ, जसले गर्दा ब्लेडहरू घुम्छन् र यसले काम गर्दछ। रेसीप्रोकेटिङ स्टीम इन्जिनमा, वाफको स्थिर दबाब(Pressure)द्वारा पिस्टनमा कार्य गरिन्छ। यद्यपि इन्जिनमा वाफ पिस्टनसंगै चल्ने भएपनि वाफको गति ऊर्जाले इन्जिनको कार्यमा नगण्य प्रभाव पार्छ। स्टीम टर्बाइनमा स्टीम इन्जिन (Steam Turbine)को भन्दा उच्च गति हासिल हुन्छ। टर्बाइनको पार्टपुर्जाको सन्तुलन राम्रो हुन्छ। वाफको समान मात्रा र समान अवस्थामा, वाफ टर्बाइनले स्टीम इन्जिन भन्दा बढी शक्ति उत्पादन गर्न सक्छ। वाष्प इन्जिनमा केही वर्ष काम गरेपछि वाफको खपत बढ्छ, तर टर्बाइनमा यो अवस्था आउँदैन। टर्बाइनको सबैभन्दा ठूलो फाइदा यो हो कि यसले सीधै घूर्णक गति (Rotary Motion) उत्पादन गर्दछ, जबकि स्टीम इन्जिनमा, रेसिप्रोकेटिङ गति बाट रोटरी गति प्राप्त गर्न छुट्टै पार्टपुर्जा प्रणाली प्रयोग गर्नुपर्छ।
बोइलर (Boiler)मा, उच्च दबाव र सुपरहिट तापक्रम (Superheated temperature)मा वाफ उत्पन्न हुन्छ। जब यो वाफ टर्बाइन पुग्छ, त्यस समयमा यसमा धेरै मात्रामा तातो ऊर्जा हुन्छ र यसको दबाब पनि कम चापमा घुम्न सक्ने गरी उच्च हुन्छ। तर त्यसबेला यसको गति ऊर्जा (Kinetic Energy) नगण्य हुन्छ। तसर्थ, वाष्पले केही काम गर्न अघि, यसको ताप ऊर्जा गति ऊर्जामा परिणत हुन्छ। राम्रोसँग डिजाइन गरिएका उपकरणहरूमा वाफको विस्तार बात बाट यो परिवर्तन हुन्छ । वाफको विस्तार एउट क्रिया (Single Stage) वा बहु क्रियामा (Multiple Stage)मा पुरा हुन्छ । यसको अर्थ मतलब यो हो कि ताप ऊर्जा (Heat Energy)लाई गति ऊर्जामा रूपान्तरण गर्न धेरै स्थिर यन्त्रहरू प्रयोग गरिन्छ, र प्रायः चलिरहेको यन्त्र दुई स्थिर यन्त्रहरू बीचमा राखिन्छ। स्थिर उपकरणमा प्राप्त हुने गति ऊर्जालाई त्यसपछिको चलिरहेको यन्त्रमा काम गर्न प्रयोग गरिन्छ।