ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ
ਇੰਸੈਕਟੀਸਾਇਡ / From Wikipedia, the free encyclopedia
ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: Insecticide) ਇੱਕ ਕੀੜੇਮਾਰ ਹੈ ਜੋ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ovicides ਅਤੇ larvicides ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜੋ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਕੀੜੇ ਆਂਡੇ ਅਤੇ ਲਾਰਵਾਈ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਦਵਾਈ, ਉਦਯੋਗ ਅਤੇ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਦਵਾਈਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੇ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਵਾਤਾਵਰਣ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ; ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਲਈ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਹਨ; ਕੁਝ ਭੋਜਨ ਚੇਨ ਦੇ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਦਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦੋ ਵੱਡੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਸਿਸਟਮਿਕ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ, ਜੋ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦੇ ਜਾਂ ਅਸਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ; ਅਤੇ ਕੰਟੈਕਟ (ਸੰਪਰਕ) ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ, ਜੋ ਪੌਦੇ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਦਮ ਅਸਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਬਕਾਇਆ ਗਤੀਵਿਧੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ: 1. ਕੁਦਰਤੀ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਿਕੋਟੀਨ, ਪਾਈਰੇਥ੍ਰਮ ਅਤੇ ਨੀਮ ਕੱਢੇ, ਪੌਦੇ ਦੁਆਰਾ ਕੀੜੇ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ। 2. ਅਨਾਜਿਕ (ਗੈਰ- ਜੈਵਿਕ) ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ, ਜੋ ਕਿ ਧਾਤੂ ਹਨ। 3. ਜੈਵਿਕ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ, ਜੋ ਜੈਵਿਕ ਰਸਾਇਣਕ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹਨ, ਜਿਆਦਾਤਰ ਸੰਪਰਕ ਦੁਆਰਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਇਹ ਵਰਣਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈ ਕੀਟਾਣੂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਮਾਰਦੀ ਜਾਂ ਅਸਮਰੱਥ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਦੀ ਵਰਗੀਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਤਰੀਕਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਾਸ਼ੁਦਾ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੱਛੀ, ਪੰਛੀ ਅਤੇ ਨਸਲੀ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਲਈ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਤਰਾਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਆਕਰਸ਼ਕ ਜਾਂ ਗ਼ੈਰ-ਆਕਰਸ਼ਕ ਤਸ਼ੱਦਦ ਵਾਲੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਮਾਜਿਕ ਕੀੜੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੀੜੀਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਦੁਆਰਾ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਕ੍ਰਾਲ਼ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਘਰ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਲ੍ਹਣੇ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਇਹ ਰਾਣੀ ਸਮੇਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕੀੜੀਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੁਝ ਹੋਰ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਹੌਲੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਐਂਟੀ ਕਾਲੋਨੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ, ਗੈਰ-ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ (repellents) ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਪਰ ਮਾਰ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ।