Literatura bizantyńska epoki Laskarysów i Paleologów
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Literatura bizantyńska epoki Laskarysów i Paleologów – ostatni okres literatury bizantyńskiej, od zdobycia Konstantynopola przez krzyżowców w 1204 roku do upadku Konstantynopola w 1453 roku.
Po zdobyciu Konstantynopola przez krzyżowców w 1204 roku, w następnych latach państwo bizantyńskie odrodziło się w Azji Mniejszej z centrum w Nicei. Lata istnienia Cesarstwa Nicejskiego były w literaturze przede wszystkim okresem zbierania rozproszonej spuścizny. Do najwybitniejszych autorów tego okresu należą historyk i teolog Niketas Choniates i polihistor Nicefor Blemmydes.
Po odzyskaniu w 1261 roku Konstantynopola przez cesarza Michała VIII Paleologa w kolejnych dziesięcioleciach miał miejsce rozkwit literatury bizantyńskiej. Wokół zawartej przez cesarza unii lyońskiej gwałtowne spory w latach 70. i 80. XIII wieku toczyli Jan XI Bekkos, Grzegorz II Cypryjczyk, Konstantyn Meliteniota i Jerzy Metochita. Jeden z architektów unii, Jerzy Akropolita, w Historii współczesnej opisał wydarzenia z lat 1203–1261. Jego uczeń Jerzy Pachymeres, za panowania następnego cesarza, kontynuował dzieło swego mistrza, doprowadzając je do 1308 roku. Na dworze Andronika II Paleologa tworzył też polihistor Teodor Metochita, autor traktatów filozoficznych, historycznych, historycznoliterackich i astronomicznych. Jego uczeń, Nicefor Gregoras, oprócz Historii rzymskiej pozostawił po sobie prace z zakresu teologii, filologii i astronomii. Współczesnym Pachymeresa i Metochity był Maksym Planudes, wydawca dzieł antycznych Greków, autor zbiorów wypisów z dzieł naukowych i poetyckich, tłumacz licznych dzieł łacińskich na język grecki. W następnym pokoleniu jego pracę kontynuowali Manuel Moschopul, Tomasz Magister, Demetriusz Trykliniusz, Jan Pediazym i patriarcha Jan XIII Glykys. W retoryce za panowania Andronika II zaznaczył się Nicefor Chumnos, zwolennik stylu klasycznego i drobiazgowego studiowania i naśladowania pisarzy antycznych. W poezji wyróżnili się szczególnie Manuel Holobol i Manuel Files. Rozkwit przeżywał też romans bizantyński, nawiązujący do literatury rycerskiej Zachodu, głównie Francji, oraz do wzorów orientalnych. Do najciekawszych romansów tego okresu należą Niezwykła opowieść o Beltandrze i Chrysantzy, Kallimach i Chrysorroe i Libistros i Rodamne. W połowie XIV wieku, w okresie wojen domowych, doszło do kolejnego gwałtownego sporu teologicznego, tym razem dotyczącego doktryny hezychastycznej. W początkową polemikę pomiędzy Grzegorzem Palamasem a Barlaamem z Kalabrii włączyli się – po stronie antypalamitów – patriarcha Jan XIV Kalekas, Grzegorz Akyndyn i Nicefor Gregoras, a po stronie Grzegorza Palamasa – cesarz Jan VI Kantakuzen, patriarcha Filoteusz Kokkin i jego współpracownik Nil Kabazylas. Na obrzeżach tego sporu tworzyli Demetriusz Kydones i Mikołaj Kabazylas.
Ostatnie dziesięciolecia istnienia Cesarstwa Bizantyńskiego, wobec osłabienia stolicy państwa przyniosły wzrost znaczenia ośrodków lokalnych. Na Rodos tworzył w tym czasie Emanuel Georgilas Limenites, tam też powstał zbiór Rodyjskich pieśni miłosnych. Z Krety pochodzą Zapiski i strofy Stefana Sachlikisa. Na dworze despotów Morei w Mistrze pisał swoją satyrę Mazaris. W Mistrze działał też przez wiele lat filozof i uczony Jerzy Gemist-Pleton, odnowiciel neoplatońskiego i ezoterycznego platonizmu i propagator pogańskiego hellenizmu, który mocno oddziałał na renesansowe Włochy. Próbę obrony Platona, już we Włoszech, podjęli uczniowie i następcy Pletona: Bessarion i Jan Argiropul. Ze stanowiska arystotelizmu zaatakował z kolei Pletona inny jego uczeń Gennadiusz II Scholar, w podobnym duchu pisał również Jerzy z Trapezuntu. W latach 40. i 50. falę gwałtownych polemik wywołało zawarcie unii florenckiej. W obronie unii pisali, oprócz Bessariona, patriarcha Konstantynopola Grzegorz III Mammas, Sylwester Syropul i Józef z Metony. Przeciwko unii wystąpili Marek i Jan Eugenikowie oraz patriarcha Gennadiusz II Scholar. Przełom XIV i XV wieku przyniósł ostatnie romanse oparte na wzorach francuskich Floriosa i Platzię Florę i Imberiosa i Margaronę. Jednocześnie dał się zauważyć zwrot ku tematom greckim: oprócz Achilleidy powstała Opowieść historyczna o Belizariuszu Emanuela Georgilasa Limenitesa. Popularnością przewyższyła wszystkie powstałe dotąd romanse, oparta na wzorach antycznych, Opowieść o ciężko doświadczonym Apoloniuszu z Tyru. Historycy tego okresu różnili się stanowiskami. Jerzy Sfrantzes pisał swoją Kronikę z perspektywy Morei i dynastii Paleologów, związany z Lesbos Dukas zajmował stanowisko progenueńskie. Uczeń Pletona, Laonik Chalkokondyles napisał swój Wykład historii z pozycji tureckich. Ostatni wybitny historyk tego okresu Michał Kritobul był sekretarzem sułtana Mehmeda II i jego panowaniu poświęcił napisane przez siebie Dzieje. Z ostatnich lat istnienia Bizancjum pozostało też sporo świadectw dotyczących walk z Turkami: Opowiadanie o oblężeniu Konstantynopola Jana Kanana, Opowiadanie o zdobyciu Tesaloniki Jana Anagnosty, wierszowana Bitwa pod Warną Zotyka Paraspondyla oraz relacje związane ze zdobyciem Konstantynopola przez Turków w 1453 roku, wśród których najwcześniejszą jest wierszowane Zdobycie Konstantynopola, prawdopodobnie autorstwa Emanuela Limenitesa.