Stanisław August Poniatowski
król Polski (1764–1795), mecenas literatury, nauki i sztuki / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Stanisław August Poniatowski?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Stanisław II August, urodzony jako Stanisław Antoni Poniatowski herbu Ciołek (ur. 17 stycznia 1732 w Wołczynie, zm. 1 lutego?/12 lutego 1798 w Petersburgu) – król Polski w latach 1764–1795, ostatni władca Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Na tę stronę wskazuje przekierowanie ze „Stanisław Poniatowski”. Zobacz też: inne osoby o tym imieniu i nazwisku. |
Król Polski | |||
Okres |
od 7 września 1764 | ||
---|---|---|---|
Koronacja |
25 listopada 1764 | ||
Poprzednik | |||
Następca |
Ostatni władca Rzeczypospolitej Obojga Narodów | ||
Dane biograficzne | |||
Dynastia | |||
Data i miejsce urodzenia | |||
Data i miejsce śmierci | |||
Miejsce spoczynku |
bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela w Warszawie[uwaga 1] | ||
Ojciec | |||
Matka | |||
Rodzeństwo |
Kazimierz Poniatowski | ||
Małżeństwo | |||
Dzieci | |||
Odznaczenia | |||
| |||
| |||
|
Ocena jego panowania pozostaje przedmiotem sporów. Doceniany jako inicjator i współautor reform ustrojowych przeprowadzonych przez Sejm Czteroletni, jeden z głównych autorów Konstytucji 3 maja oraz jako mecenas nauki i sztuki, Stanisław August był równocześnie krytykowany jako król wybrany na tron polski dzięki poparciu cesarzowej Imperium Rosyjskiego Katarzyny II, oraz za to, że nie zdołał zapobiec rozbiorom Rzeczypospolitej i przystąpił do konfederacji targowickiej.
Od 1755 był stolnikiem wielkim litewskim, a następnie w latach 1756–1764 starostą przemyskim. W latach 1755–1758, przebywając na dworze petersburskim, nawiązał romans z księżną Katarzyną Aleksiejewną, przyszłą cesarzową Rosji. Związany z Familią Czartoryskich, stał się jej kandydatem na króla Polski po śmierci Augusta III. Z osobistym poparciem Katarzyny II i przy wojskowej interwencji Rosji został wybrany na króla na sejmie elekcyjnym w 1764. Wbrew oczekiwaniom cesarzowej, usiłował zmodernizować i wzmocnić znajdującą się w trudnej sytuacji politycznej Rzeczpospolitą[1]. Rozpoczął realizację programu Familii, czyli wzmocnienia władzy królewskiej i reformy ustroju państwa. W 1765 założył w Warszawie Szkołę Rycerską mającą kształcić przyszłych kadetów. Formował stałą polską służbę dyplomatyczną[1]. Jego wysiłki reformatorskie spotkały się z opozycją zewnętrzną ze strony Prus, Imperium Habsburgów i Imperium Rosyjskiego[1], w których interesie leżało utrzymanie słabej pozycji Rzeczypospolitej; a także z opozycją wewnętrzną, głównie w kręgach konserwatywnej magnaterii. Reformatorskie działania króla doprowadziły do interwencji Rosji, rzekomo w obronie ustroju Rzeczypospolitej i praw dysydentów. W odpowiedzi na wkroczenie wojsk rosyjskich zawiązała się antykrólewska i antyrosyjska konfederacja w Barze (1768–1772), co nasiliło kryzys w państwie. Następstwem klęski konfederacji był I rozbiór Polski w 1772.
Od wstąpienia na tron Stanisław August podejmował starania w celu wzmocnienia polskiej kultury. W 1765 założył w Warszawie Teatr Narodowy. W tym samym roku powstało przy jego patronacie czasopismo Monitor. Od około 1770 król organizował „obiady czwartkowe”[1]. Na jego wniosek w 1773 została powołana Komisja Edukacji Narodowej. Król założył też zespół pałacowo-ogrodowy w Łazienkach. Sytuacja króla była trudna, bo już w pierwszych latach panowania utracił poparcie Czartoryskich, zaś opozycja szlachecka nie osłabła. Kolejne sejmy, nieobradujące pod węzłem konfederacji (jak pierwsze za panowania króla), nie dawały nadziei na reformy ustrojowe. Od sejmu w 1776 aż do 1788 żaden sejm nie działał pod węzłem konfederacji. W ostatniej części panowania Stanisława Augusta, w latach 1788–1792, Sejm Czteroletni dokonał istotnych reform ustrojowych. Rosja, skupiona na wojnie z Turcją, zachęcona przez króla propozycją antytureckiego sojuszu, zgodziła się na obradowanie sejmu pod węzłem konfederacji i przeprowadzenie częściowych reform, głównie wojska. W sejmie dominowała orientacja pruska, do której król się przychylił. Efektem tego było uzyskanie poparcia sejmu i sojusz z Prusami w roku 1790. Sejm nie rozwiązał się, a jedynie dokooptował dodatkowych posłów, co dodatkowo wzmocniło stronnictwo reformatorskie. Efektem tego było uchwalenie Konstytucji 3 maja 1791, której król był jednym z głównych autorów.
Opozycja szlachecka, poparta przez Rosję, zawiązała w maju 1792 konfederację w Targowicy. Po wkroczeniu wojsk rosyjskich wybuchła wojna w obronie Konstytucji. Mimo umiarkowanych sukcesów nowej, powiększonej armii królewskiej, król niewierzący w szanse dalszego oporu i rozczarowany brakiem reakcji ze strony Prus, skapitulował i przystąpił do Targowicy. W 1793 wziął udział w sejmie grodzieńskim, który cofnął reformy Sejmu Czteroletniego i uchwalił II rozbiór Polski. Król nie odegrał istotnej roli w insurekcji kościuszkowskiej, do której przyłączył się, mimo że był jej niechętny. Po zawarciu III rozbioru (1795), oznaczającego koniec istnienia Rzeczypospolitej, król opuścił Warszawę i udał się do Grodna, pod opiekę i nadzór namiestnika rosyjskiego, po czym abdykował 25 listopada 1795 na rzecz Rosji. Ostatnie lata życia spędził na wygnaniu w Petersburgu. Zmarł 12 lutego 1798.
Był pisarzem politycznym i mówcą, pamiętnikarzem, tłumaczem i epistolografem.