Wikipedysta:AdamWro/brudnopis
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Wulkan (z łac. Vulcanus – imię rzymskiego boga ognia) – geol. miejsce na powierzchni Ziemi, z którego wydobywał się, bądź wydobywa lawa, gazy wulkaniczne (solfatary, mofety, fumarole) i materiał piroklastyczny Wulkany występują również na innych obiektach Układu Słonecznego - patrz sekcja "Wulkany we Wszechświecie". Terminu tego również używa się jako określenie form terenu powstałych wskutek działalności wulkanu, choć bardziej poprawne są takie terminy jak: góra wulkaniczna, stożek wulkaniczny, kopuła wulkaniczna czy wulkan tarczowy. Wulkany występują jako pojedyncze wzniesienia lub tworzą górskie kompleksy wulkaniczne. Wulkan ma kanał, którym dopływają z głębi Ziemi na powierzchnię produkty erupcji (lawa, materiały piroklastyczne, gazy wulkaniczne); lejkowato rozszerzony wylot kanału nosi nazwę -> krateru wulkanicznego. Kształt i rozmiary wulkanów zależą od ilości i jakości wyrzucanych z głębi Ziemi materiałów, a także od sposobu ich wydobywania się. Rozróżnia się: wulkany eksplozywne- wyrzucające materiały piroklastyczne i produkty lotne(głównie popioły), ma to zazwyczaj gwałtowny charakter bez wylewu lawy, wulkany te (zwane też tufowymi) mają kształt stożka oraz rozległy i głęboki krater wulkany wylewne (lawowe)- dostarczają tylko ciekłej lawy, która się wydostaje z krateru bez większej eksplozji. Kształt takiego wulkanu zależy od charakteru lawy: - przy wydobywaniu się lawy o małej lepkości (lawy zasadowej) powstają wulkany tarczowe, które tworzą płaskie góry o łagodnie (do 8°) nachylonych stokach (do największych wulkanów tarczowych należy Mauna Loa na Hawajach) - przy wydobywaniu się lawy lepkiej (kwaśnej) następuje jej spiętrzenie, powstają tzw. kopuły lawowe (np. Lassen Peak w Ameryce Pn.) - w przypadku wulkanów mieszanych (stratowulkanów) erupcje gazów i materiałów piroklastycznych występują na przemian lub jednocześnie z wylewami lawy. Wulkany takie mają kształt stożka, są zbudowane z naprzemianległych warstw tufów i pokryw lub potoków lawowych. W ich partiach szczytowych powstają często wielkie zagłębienia, zwane kalderamiKaldera.
Ta strona dotyczy tworu geologicznego. Zobacz też: inne znaczenie tego słowa. |
Wielkie wybuchy wulkanów powodowały olbrzymie zniszczenia, m.in. podczas wybuchu Wezuwiusza 79 r. n.e. ogromna ilość wyrzuconego popiołu zmieszanego z deszczem spowodowała zasypanie m. Herkulanum, Pompeje i Stabie. Obecnie jest czynnych kilkaset wulkanów. Rozmieszczenie ich wiąże się głównie ze strefami młodych ruchów górotwórczych, przy czym wulkany występują z reguły po wewnętrznej stronie łuku górskiego (np. Wezuwiusz, Etna i wulkany Wysp Liparyjskich są umieszczone po wewnętrznej stronie łuku pasma Apenin), lub w sąsiedztwie wielkich uskoków (np. we wschodniej Afryce). Najwięcej wulkanów (ok. 340) grupuje się dookoła wybrzeży Oceanu Spokojnego. Na terenie Polski nie ma czynnych wulkanów. Jednakże w ubiegłych epokach geologicznych istniały tu jednak rozległe i aktywne rejony wulkaniczne, np. w okresie permskim w okolicach Krakowa.