Armenia Perëndimore
From Wikipedia, the free encyclopedia
Armenia Perëndimore (Armenishtja perëndimore: Արեւմտեան Հայաստան, Arevmdian Hayasdan) është një term për t'iu referuar pjesëve perëndimore të malësive armene të vendosura brenda Turqisë (më parë Perandoria Osmane) që përbëjnë atdheun historik të armenëve.[2] Armenia Perëndimore, e referuar gjithashtu si Armenia Bizantine, u shfaq pas ndarjes së Armenisë së Madhe midis Perandorisë Bizantine (Armenia Perëndimore) dhe Persisë Sasanide (Armenia Lindore) në vitin 387 e.r.. Që nga gjenocidi armen, mërgata armene si dhe armenët indigjenë në Turqinë moderne ka kërkuar përfaqësim politik në Armeninë Perëndimore[3][4] ose ribashkim me Republikën e Armenisë.
Zona u pushtua nga osmanët në shekullin e 16-të gjatë Luftës Osmane-Safavid (1532-1555) kundër rivalëve të tyre të përhershëm iranianë safavid. Duke u kaluar nga i pari tek i dyti, sundimi osman mbi rajonin u bë vendimtar vetëm pas Luftës Osmane-Safavide të 1623-1639.[5] Zona më pas u bë e njohur edhe si Armenia Turke[6] ose Armenia Osmane.[7] Gjatë shekullit të 19-të, Perandoria Ruse pushtoi të gjithë Armeninë Lindore nga Irani,[8] dhe gjithashtu disa pjesë të Armenisë Turke, si Karsi. Popullsia armene e rajonit u prek gjatë masakrave të përhapura të armenëve në vitet 1890.
Armenët që jetonin në tokat e tyre stërgjyshore u shfarosën ose u dëbuan nga forcat osmane gjatë gjenocidit armen të vitit 1915 dhe gjatë viteve në vijim. Shkatërrimi sistematik i trashëgimisë kulturore armene, e cila kishte duruar mbi 4000 vjet,[9][10] konsiderohet një shembull i gjenocidit kulturor.[11][12]
Që nga viti 2000, një komitet organizativ i kongresit të trashëgimtarëve të armenëve perëndimorë që i mbijetuan gjenocidit armen është aktiv në komunitetet e mërgatës.[13] Më 10 gusht 2020, tre partitë tradicionale armene - Federata Revolucionare Armene (ARF, Dashnak), Partia Social Demokrate Hunçakiane (Hunchaks) dhe Partia Demokratike Liberale Armene (Ramgavars) - lëshuan një deklaratë të përbashkët për njëqindvjetorin e Traktatit të Sèvres, duke deklaruar se traktati është i vetmi dokument ndërkombëtar që përcakton kufirin midis Armenisë dhe Turqisë. "Traktati i Sèvres është një traktat ndërkombëtar i vlefshëm, megjithëse nuk është ratifikuar nga të gjithë nënshkruesit, por nuk është zëvendësuar ligjërisht nga asnjë instrument tjetër ndërkombëtar. Të paktën nga pikëpamja e të drejtave të çështjes armene, Republika e Armenisë dhe kombit armen, ajo mbetet një premtim i bazuar në të drejtën ndërkombëtare”.[14]