Yüksek hızlı demiryolu
Konvansiyonel sistemlerden önemli ölçüde daha hızlı ve gelişmiş demiryolu taşımacılığı ve teknoloji ile geliştirilmiş altyapı sistemleri / From Wikipedia, the free encyclopedia
Yüksek hızlı demiryolu (YHD) (İngilizce: High-speed rail (HSR)), kendine özgü ray sistemi ve bu sisteme entegre özel raylı taşıtları ile geleneksel demiryolu trafiğinden önemli ölçüde daha hızlı ulaşıma imkân tanıyan demiryolu taşımacılığı türüdür. Dünya çapında bir tek geçerli standart tanım bulunmamakla birlikte, 250 kilometre/saat (160 mph) ve üstü hıza uygun yeni demiryolu hatları ve 200 kilometre/saat (120 mph) ve üstü hıza uygun geliştirilmiş mevcut demiryolu hatları yaygın olarak yüksek hızlı demiryolu olarak kabul edilir.[1]
İlk yüksek hızlı demiryolu hattı olan Tōkaidō Shinkansen, 1964'te Japonya'da hizmete girmiştir ve bu hat yaygın olarak Şinkansen (Japonca: 新幹線, romanize: Shinkansen (Yeni Ana Hat)) ya da Hızlı Tren (Bullet Train) olarak da bilinmektedir.[2] Yüksek hızlı trenler çoğunlukla, büyük bir kurp yarıçapı ile tasarlanarak standart hat açıklıklı (1435 mm) sürekli kaynaklı raylarla inşa edilen, tamamen kendilerine özel ya da kademeli olarak geçiş üstünlüğüne sahip oldukları ortak yüksek hızlı demiryolu hatlarında sefer yaparlar. Japonya, İspanya, Hindistan gibi ülkelerde -neredeyse- sadece standart hat açıklıklı (1435 mm) yüksek hızlı demiryolu hatları bulunmaktadır. Bununla birlikte, eskiden Rus İmparatorluğu'nun bir parçası olan ve geniş hat açıklıklı (Rus (1524 mm)) demiryolu hatlarına sahip olan Rusya, Özbekistan gibi ülkeler Rus hat açıklıklı (1524 mm) yüksek hızlı demiryolu ağı geliştirmeye çalışmışlardır. Ayrıca, şimdiye kadar, dar hat açıklıklı (Cape (1067 mm)) bir demiryolu hattında yolculu ticari işletimde 160 kilometre/saat (99 mph) hıza ulaşan Spirit of Queensland haricinde başka hiçbir dar hat açıklıklı yüksek hızlı demiryolu hizmeti planlanmamış veya inşa edilmemiştir.[3][4]
Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Çin, Danimarka, Fas, Finlandiya, Fransa, Güney Kore, Hollanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, Japonya, Norveç, Özbekistan, Polonya, Portekiz, Rusya, Suudi Arabistan, Tayvan ve Türkiye gibi birçok ülke büyük şehirleri birbirine bağlamak için geçmişte yeni yüksek hızlı demiryolu altyapısı inşa etmişler ve/veya mevcut demiryolu altyapısını geliştirmişlerdir. Günümüzde ise bu ülkeler de dâhil olmak üzere birçok ülke yeni yüksek hızlı demiryolu altyapıları inşa etmeye ve geliştirmeye devam etmektedir. Sadece Avrupa'da yüksek hızlı demiryolu hatları ülkeler arasında da hizmet vermektedir. Çin'de, Aralık 2020 itibarıyla, dünya toplamının üçte ikisinden fazlasını oluşturan 37.900 kilometre (23.500 mi)'den daha fazla yüksek hızlı demiryolu hattı bulunmaktadır.[5][6]
Yüksek hızlı demiryolu taşımacılığı, en hızlı kara tabanlı ticari ulaşım türüdür. Çin, Pekin - Şanghay yüksek hızlı demiryolu'nda 350 kilometre/saat (220 mph) azami hızla işletilen yüksek hızlı trenlerle düzenli işletimdeki en hızlı konvansiyonel (tekerlekli) yüksek hızlı demiryolu hattına sahiptir. Yine Çin'de bulunan ve 2004'te hizmete giren Şanghay Maglev Treni, 430 kilometre/saat (270 mph) azami hızla ticari işletimdeki en hızlı yolculu maglev yüksek hızlı trenidir. 2007'de, bir Euroduplex TGV yüksek hızlı treni ise 574,8 kilometre/saat (357,2 mph) azami hızla rekor kırarak dünyanın en hızlı konvansiyonel tekerlekli yüksek hızlı treni olmuştur.[7] Ayrıca Japonya'da 2027'de faaliyete geçmesi planlanan inşa halindeki maglev yüksek hızlı demiryolu hattı Chūō Shinkansen ile Tokyo'dan Nagoya'ya 500 kilometre/saat (310 mph) ticari hızda yüksek hızlı tren işletilmesi planlanmaktadır.