Abdulloh al-Mahdiy Billoh
From Wikipedia, the free encyclopedia
Abu Muhammad Abdulloh ibn Husayn (arabcha: ; 874-yil 31-iyul — 934-yil 4-mart), hukmdorlik nomi al-Mahdiy biʼlloh (arabcha: , „Alloh toʻgʻri yoʻlga tutgan“) sifatida mashhur, islom tarixidagi yagona yirik shia xalifaligi boʻlgan Ismoiliy Fotimiylar xalifaligining asoschisi va shialik tarmogʻi boʻlgan Ismoiliy oqimining oʻn birinchi imomi boʻlgan.
Bu maqola avtomat tarjima qilingan yoki mashina tarjimasi tayinli oʻzgartirishsiz chop etilgani eʼtirof etilmoqda. Tarjimani tekshirib chiqish hamda maqoladagi mazmuniy va uslubiy xatolarini tuzatish kerak. Siz maqolani tuzatishga koʻmaklashishingiz mumkin. (Shuningdek, tarjima boʻyicha tavsiyalar bilan tanishib chiqishingiz mumkin.) DIQQAT! BU OGOHLANTIRISHNI OʻZBOSHIMCHALIK BILAN OLIB TASHLAMANG! Maqolaning originali koʻrsatilinmagan. |
al-Mahdiy Billoh المهدي بالله | |||||
---|---|---|---|---|---|
al-Mahdiy billohning 912-yilda Qayravonda zarb etilgan oltin dinori | |||||
Fotimiylar xalifaligining imom-xalifasi | |||||
Saltanat | 909-yil 27-avgust — 934-yil 4-mart | ||||
Davomchisi | al-Qoim bi-Amrulloh | ||||
Tugʻilishi |
Said ibn al-Husayn 874-yil 31-iyul Askar Mukram, Xuziston | ||||
Vafoti |
934-yil 4-mart (59-60 yoshda) Mahdiya | ||||
Farzandlari | al-Qoim bi-Amrulloh | ||||
| |||||
Sulola | Fotimiylar | ||||
Otasi | Husayn ibn Ahmad (Abdulloh ar-Radiy) | ||||
Dini | Ismoilizm Shialik |
U Askar Mukramda yashirin imom Muhammad ibn Ismoil nomidan targʻibot olib boruvchi yashirin ismoiliy missionerlik tarmogʻiga (daʼvat) rahbarlik qiladigan oilada tugʻilgan. Tugʻilgan vaqtida Said ibn al-Husayn (سعيد بن الحسين) deya ism qoʻyilgan. Yoshligida ota-onadan yetim qolib, oila bazasi bo‘lgan Salamiyaga ko‘chib o‘tib, amakisi asrab olgan. 890-yillarning oʻrtalarida Said kengayib borayotgan daʼvatga rahbarlik qilishga muvaffaq boʻlgan va daʼvati oʻsha davr musulmon dunyosi boʻylab keng tarqalib, tarafdorlar orttirgan. Biroq, uning nafaqat yashirin imomning ishonchli vakili, balki oʻzi va ota-bobolarining imomlik maqomiga ega ekanligi haqidagi daʼvolari 899-yilda ismoiliylar harakatida boʻlinishga olib keldi. Uning daʼvolarini tan olmaganlar ajralib chiqib, Qarmatlar oqimini tashkil qilishgan. Bu ajralish ortidan 902—903-yillarda Suriyada ismoiliylik tarafdori boʻlgan badaviylar qoʻzgʻolonlari boʻlib, haddan tashqari ishtiyoqli tarafdorlar Abdullohni oʻzi roziligisiz mahdiy sifatida chiqishga majbur qilishgan. Badaviylar qoʻzgʻoloni bostirgan Abbosiy maʼmurlari eʼtiborini Abdullohga qaratib, uni Salamiyani tashlab, avval Ramlaga, soʻngra Misrdagi Fustat, nihoyat hozirgi Marokash hududidagi Sijilmasaga qochib yurishga majbur qilgan. U yerlarda savdogar sifatida yashab, 909-yilda Kutama berberlarining yetakchisi boʻlgan missionerlaridan biri Abu Abdulloh ash-Shiiy Ifriqiyaning Agʻlobiylar sulolasini agʻdarib tashlaguncha qolgan.
910-yil yanvarida Ifriqiyada xalifa deb eʼlon qilingan va hokimiyatni egallagan holda, o‘zining Xudo nomi bilan dunyoni zabt etish huquqini eʼlon qildi. Biroq, tez orada Abu Abdulloh va uning oʻzlari targʻib qilgan yarim ilohiy mahdiy emasligidan hafsalasi pir boʻlgan yetakchi missionerlar oʻrtasida kelishmovchilik yuzaga kela boshladi. Al-Mahdiy bu dissidentlarni zarasizlantirishga muvaffaq boʻlsa-da, oʻz hokimiyatining tayanchi boʻlgan Kutama talablariga qarshilik tufayli yoki ismoiliylarning ming yillik vaʼdalarini amalga oshira olmaganidan izdoshlarining hafsalasi pir boʻlgani sababli oʻz hokimiyatiga qarshi bir qator qoʻzgʻolonlarni yengishga majbur boʻlgan. Al-Mahdiy qurgan davlat, garchi masihiy mafkuraga asoslangan boʻlsa-da, anʼanaviy tarzda tashkil etilgan boʻlib, avvalgi Agʻlobiy tuzumi xodimlari va Kutama qilichlariga tayangan. Uning ekspansionistik maqsadlari juda kam muvafaqqiyatga erishgan. Misrga nisbatan ikki istilo Abbosiylardan magʻlub boʻlgan va faqat Kirenaikani qoʻlida saqlab qolishga muvaffaq boʻlgan. Janubiy Italiyadagi Vizantiya imperiyasi bilan urush esa talon-taroj va qullar uchun bosqinlar bilan tavsiflanib, hech qanday doimiy muvaffaqiyatga erishmagan. Gʻarbda itoatsiz berberlar ustidan Fotimiylar hukmronligini oʻrnatishga boʻlgan bir nechta urinishlari nafaqat Berberlarning raqobatchilari, balki Al-Andalus Umaviylari tomonidan ham shubha ostiga olinib, vaqtinchalik muvaffaqiyatga erishgan. 921-yilda oʻz saroyini Tunis qirgʻogʻida yangi qurilgan mustahkam saroy shahar Mahdiyaga koʻchirib, umrining qolgan qismini shu yerda oʻtkazgan. 934-yilda vafotidan keyin o‘rniga yagona o‘g‘li al-Qoim taxtga o‘tirgan.