Vị thế chính trị Đài Loan
Quan hệ Đài-Trung trên trường quốc tế. / From Wikipedia, the free encyclopedia
Sự tranh cãi về vị thế chính trị Đài Loan xoay quanh tại việc Đài Loan, gồm cả quần đảo Bành Hồ (Pescadores hoặc Penghu), có nên được coi là 1 quốc gia độc lập có tên là Trung Hoa Dân Quốc (THDQ), hay nên thống nhất với những vùng lãnh thổ hiện thuộc quyền quản lý của nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (Trung Quốc), hay trở thành nước Cộng hòa Đài Loan về mặt chính thức. Tình trạng chính trị của Đài Loan rất phức tạp vì những tranh cãi về sự tồn tại của Trung Hoa Dân Quốc như một nhà nước, nói cách khác về vị thế chính trị của Trung Hoa Dân Quốc ở Đài Loan.
Mặc dù Đài Loan trên thực tế tồn tại như một nước có chủ quyền, hiến pháp nước này (tức Trung Hoa Dân Quốc) hiện nay không hề tự coi họ là 1 đảo quốc độc lập, mà họ tự coi mình là chính phủ hợp pháp duy nhất của toàn Trung Quốc, tức là họ vẫn tuyên bố chủ quyền trên toàn bộ lãnh thổ Trung Quốc, đảo Đài Loan chỉ là 1 phần trong lãnh thổ đó (họ gọi đảo Đài Loan là "Vùng Tự do của Trung Hoa Dân Quốc", còn vùng lãnh thổ do Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa kiểm soát được họ gọi là "vùng Đại Lục do Đảng Cộng sản chiếm đóng trái phép"), "Đài Loan" trên thực tế chỉ là tên không chính thức của Trung Hoa Dân Quốc. Ngược lại, phía Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa ở Đại lục cũng coi mình là chính phủ hợp pháp duy nhất của toàn Trung Quốc, và tuyên bố chủ quyền trên toàn bộ lãnh thổ đảo Đài Loan (họ gọi đảo Đài Loan là "tỉnh thứ 23 chờ thống nhất của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa"). Cả hai nước hiện vẫn chưa hề ký một hiệp ước hòa bình. Như vậy, về mặt pháp lý, tình trạng này tương tự như hiện trạng chính trị trên bán đảo Triều Tiên và trong trường hợp nổ ra chiến tranh Trung Quốc - Đài Loan thì cuộc chiến sẽ được coi là sự tiếp tục của nội chiến Trung Quốc giữa 2 chính phủ nhằm thống nhất toàn Trung Hoa, chứ không phải là cuộc chiến xâm lược - chống xâm lược giữa 2 quốc gia riêng biệt.
Hiện tại, Đài Loan (chiếm hầu hết lãnh thổ), Kim Môn, Mã Tổ, Bành Hồ và các đảo khác bên ngoài bờ biển Phúc Kiến; và cùng quần đảo Đông Sa tại Biển Đông đang là những phần tạo thành một quốc gia có chủ quyền được gọi là Trung Hoa Dân Quốc (THDQ). Chính quyền Đài Loan cũng có tranh chấp chủ quyền tại vùng Biển Đông và trên thực tế đang chiếm đóng đảo Ba Bình (Itu Aba) THDQ từng kiểm soát đại lục Trung Quốc, đòi chủ quyền đối với Mông Cổ và Tannu Uriankhai (một phần của nó hiện nay là nước cộng hòa Tuva) trước khi chính phủ của nó buộc phải dời sang Thủ đô Đài Bắc năm 1949 do thất trận trước Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa.
Từ khi Trung Hoa Dân Quốc mất ghế tại Liên Hợp Quốc năm 1971 (bị thay thế bởi CHND Trung Hoa), hầu hết các nước có chủ quyền và tổ chức đã quay sang công nhận CHND Trung Hoa, coi nó là đại diện hợp pháp duy nhất của toàn bộ Trung Quốc, đáng chú ý nhất là việc Mỹ công nhận năm 1979. Tới năm 2023, Đài Loan chỉ còn giữ các quan hệ ngoại giao một cách chính thức với 12 nước thành viên của Liên Hợp Quốc và Tòa thánh Vatican, dù trên thực tế các mối quan hệ vẫn được duy trì với nhiều quốc gia và tổ chức với sự công nhận rộng rãi không chính thức trên trường quốc tế. Những cơ quan như Văn phòng kinh tế và văn hóa Đài Bắc và Viện Hoa Kỳ tại Đài Loan đang hoạt động "trên thực tế" như những đại sứ quán, dù không có được đặc quyền ngoại giao theo luật: họ không thể cung cấp bất kỳ sự bảo vệ lãnh sự nào và các nhân viên của họ cũng không có được bất kỳ quyền miễn trừ ngoại giao nào. Địa điểm của văn phòng vẫn nằm tại nước chủ nhà.
Chính phủ THDQ luôn coi mình là chính phủ hợp pháp duy nhất của Trung Quốc, bao gồm những lãnh thổ cũ của họ nay đã do Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa kiểm soát. Lập trường này đã bắt đầu bị giảm bớt từ đầu thập niên 1990, bởi CHND Trung Hoa đã cai quản đại lục Trung Quốc ổn định và Trung Hoa dân quốc gần như không có hy vọng giành lại các lãnh thổ này, dù những tuyên bố chủ quyền của THDQ đối với vùng Trung Quốc lục địa vẫn được ghi nhận chính thức trong hiến pháp của họ. Các nhóm khác nhau có những quan niệm khác nhau về tình trạng chính trị thực tế hiện tại của Đài Loan. (Xem thêm: Độc lập Đài Loan, Thống nhất Trung Quốc, và Quan hệ hai bờ eo biển Đài Loan)
Hơn nữa, tình hình có thể bị hiểu nhầm bởi vì có các đảng phái khác nhau và những nỗ lực từ phía nhiều nhóm khác nhau để giải quyết tranh chấp thông qua một chính sách nhập nhằng có chủ định. Giải pháp chính trị được chấp nhận bởi nhiều nhóm hiện nay là giữ nguyên trạng: có nghĩa là, ở mức tối đa thì coi Đài Loan là một quốc gia không chính thức, và ở mức tối thiểu là chính thức tuyên bố không ủng hộ chính phủ này tuyên bố độc lập. Tuyên bố độc lập một cách chính thức là cái gì thì hiện vẫn chưa rõ ràng, vì sự thực là chính phủ Trung Hoa Dân Quốc đang kiểm soát cả đảo Đài Loan, tự coi mình là chính phủ hợp pháp của toàn Trung Quốc trên danh nghĩa. Tình trạng nguyên trạng được chấp nhận bởi vì nó không xác định tình trạng hợp pháp hay tình trạng tương lai của Đài Loan, khiến cho mỗi nhóm đều có thể giải thích tình trạng này theo cách có thể chấp nhận được đối với mình. Nhưng chính sách giữ nguyên trạng cũng bị chỉ trích vì quá nguy hiểm, bởi vì những bên khác nhau có cách giải thích khác nhau về cái gọi là "nguyên trạng", dẫn tới khả năng xảy ra chiến tranh do việc tiến sát đến bên miệng hố chiến tranh hay do tính toán sai lầm. Việc "giữ nguyên trạng" quan hệ 2 bờ eo biển Đài Loan giúp đảo Đài Loan độc lập trên thực tế, nhưng cũng ngăn chặn một sự tuyên bố pháp lý về việc hòn đảo này độc lập khỏi Trung Quốc.