Европа
континент / From Wikipedia, the free encyclopedia
К:Çутçанталăкри географи объекчĕсем, алфавитпаК:ТĔР:ГЕО:Юлашки тӳрлетни: пĕр çул ытла каярах
Европа | |
Территори | 10,2[1] млн км² |
Пурăнан халăх | 746,419 млн (2018) çын |
Йышлăх | 72,9 çын/км² |
Пурăнакансен ячĕсем | европейсем |
Чĕлхесем | Европа чĕлхисем |
Вăхăт тăрăхĕсем | UTC – UTC+6 |
Интернет-доменсем | .eu (Европĕрлешӳ) .su (Постсовет уçлăхĕ[2]) |
Шĕкĕр хуласем | Мускав, Стамбул, Лондон Санкт-Петербург, Берлин, Париж |
Европа, — тĕнче енĕ, Азипе пĕрле Еврази континентне кĕрет. Лаптăкĕ пĕтĕмĕшле 10 млн. км2, 727 миллион патнелле çын пурăнать. Йĕри тавра Атлантика океанĕпе, Çурçĕр Пăрлă океан шывĕсем, тата вĕсен шутне кĕрекен тинĕссен шывĕсем вырнаçнă.
Европа — ҫуттӑн пӗр пайӗ Ҫурҫӗрти Пӑрлӑ, Атлантика океанӗсен тинӗсӗсемпе ҫӑвӑнать, 10 млн млн яхӑн млн яхӑн лаптӑк пур. Азипе пӗрле Еврази материкӗ пулса Тӑрать, Европӑри культура Хӗвеланӑҫри Азиатски культурӑна пӗрлештерес тата тӗрлӗ географи анлӑхне йӗркелес шайра Хирӗҫ Тӑрать.
Космос европи
Европӑра пурӑнакансем 754 миллиона яхӑн е ҫӗр ҫинчи халӑхӑн 9 проценчӗпе танлашаҫҫӗ (2019). Халӑх хӑвӑрт та вӑтам ӳсӗмӗ тӗнчери ытти континентсемпе танлаштарсан пысӑкрах.
Европӑна Ҫӗнӗрен Чӗртсе Тӑратас Тапхӑрта культура, экономика тата социаллӑ хускану сферисенче ҫурт-йӗр витӗмӗ пулса тӑчӗ. Европӑра пурӑнакансем истори тӗлӗшӗнчен кӑна мар, халӑх хушшинчи хальхи хутшӑнусене тата ыйтусене ӑнланма та кирлӗ. Европӑра хальхи физкультура йышши ҫынсем чи малтанхи хут килсе кайни (Homo sapiens) 35 пин ҫул каялла паллӑ, 28 пин ҫул каялла вара, тен, пачах ҫухалнӑ. Европӑра протоиндоевропейецсем тапӑнни пирӗн эрӑчченхи 4-мӗш пинҫуллӑх пулса тӑрать пирӗн эрӑри баденски, Ямной тата Боевой пуртӑ культури килсе кӗнипе ҫыхӑннӑ. Авалхи пилӗк хуларан Европӑра тӑтӑшах икӗ хула, ыттисем виҫҫӗшӗ-Азире; Урбанизаци шайӗ тата Европӑри Халӑхӑн пурнӑҫ шайӗ ытти материксемпе танлаштарсан пысӑкрах пулнӑ. Европӑри хӑш-пӗр регионсенче урбанизаци Азири максимумсене хирӗҫ 50% ҫитнӗ. Авалхи Грецире Хӗвеланӑҫ цивилизаци пуҫланнӑ, вӑл этем историйӗнче ҫитӗнӳсен тӳпи пулса тӑнӑ, вӑл наукӑра, экономикӑра, этем генийӗн производство вӑй-хӑвачӗпе Тӗнчене прогрессивлӑ тытӑм парнеленӗ (политикӑн, наукӑпа культура ҫитӗнӗвӗсенчен ытларахӑшӗ Европӑри вӑтаҫӗр тинӗсре йӗркеленнӗ шухӑшсемпе ҫыхӑннӑ). Халӑхсене аслӑ куҫару Европӑри латинла чӗлхе системине йӗркелемелли тӗп вырӑн йышӑннӑ, ун никӗсӗ Ҫинче Хӗвеланӑҫ Европӑри нумай чӗлхесем йӗркеленнӗ. Пирӗн эрӑчченхи X ӗмӗрте Европӑра ҫӗр ҫинче пурӑнакансенчен ҫурри пурӑннӑ, 1930-25 % (халӗ 9 % яхӑн), вӑтам Ӗмӗрсенче христиан 95 проценчӗ Европӑра пурӑннӑ (халӗ христиансенчен нумайӑшӗ Европӑра пурӑнать), Пӗтӗм промышленность XIX ӗмӗрте Европӑра концентрациленнӗ (XXI ӗмӗрте — Европӑра 80% ытла).