تراژان
تراژان سیزدهمین و بزرگترین امپراتوری روم باستان / From Wikipedia, the free encyclopedia
مارکوس اولپیوس نروا ترایانوس (به لاتین: Marcus Ulpius Nerva Traianus) (۵۳ میلادی - ۱۱۷ میلادی) که به اختصار ترایانوس یا تراژان نامیده میشود، امپراتور روم از سال ۹۸ تا ۱۱۷ میلادی بودهاست. نزدیکان وی او را میستودند و تاریخنگاران امروزی از او با عنوان «بهترین رئیس» (بهترین امپراتور)[یادداشت 1] یاد کردهاند. امروزه، بسیاری از تاریخنگاران و صاحبنظران او را به دلیل اعمال و تواناییهایش بهعنوان فرمانده، مدیر و دولتمرد، یکی از کاملترین و صرفهجوترین سیاستمداران تاریخ و از بهترین امپراتوران روم میدانند.
ترایانوس (تراژان) | |||||
---|---|---|---|---|---|
بهترین امپراتور | |||||
امپراتور روم | |||||
سلطنت | ۲۸ ژانویه ۹۸ میلادی - ۹ اوت ۱۱۷ میلادی (۱۹ سال و ۱۹۳ روز) | ||||
تاجگذاری | ۲۷ ژانویه ۹۸ میلادی | ||||
پیشین | نروا | ||||
جانشین | هادریانوس | ||||
زاده | ۱۸ سپتامبر ۵۳ میلادی ایتالیکا، هیسپانیا | ||||
درگذشته | ۹ اوت ۱۱۷ (۶۳ سال) سلینوس، کیلیکیه | ||||
آرامگاه | |||||
شهبانو | پومپیئا پلوتینا | ||||
فرزند(ان) | هادریانوس (فرزندخوانده) | ||||
| |||||
پدر | مارکوس اولپینوس ترایانوسنروا (پدرخوانده) | ||||
مادر | مارکیا |
ترایانوس در یک مستعمره رومی به نام ایتالیکا، نزدیک سویل امروزی، در استان هیسپانیا بایتیکا زادهشد، جایی که خاندان اولپیا[یادداشت 2] از اومبریا و بهویژه تودی به آنجا کوچ کردهبودند. نروا در ۹۷ میلادی وی را به فرزندخواندگی پذیرفت؛ دو سال بعد ترایانوس در مقام امپراتور جانشین وی شد.
پیشتر، او در دوران امپراتوری دومیتیان ـ که سالهای پایانی فرمانرواییاش را با آزارهای سیاسیِ پیوسته و اعدام سناتورها میشناسند ـ فرماندهٔ نظامی مهمی شدهبود. در سپتامبر سال ۹۶ میلادی، پس از ترور دومیتیان، سناتوری پیر و بیپسر به نام نروا بر تخت نشست ولی خیلی زود ثابت شد که سران ارتش علاقهای به او ندارند. پس از یک سال کوتاه و پرتشنج در قدرت، مخالفتهای گارد پرتورین با نروا از قدرتش کاست، تا جایی که وادار شد برای حفظ مقام خود محبوبترین فرد در میان فرماندهانِ آن دوره، ترایانوس، را به فرزندخواندگی بپذیرد و او را وارث و جانشین خود کند. کمی بعد، نروا در پایان ژانویه ۹۸ درگذشت و بیآنکه تنش یا مخالفتی با این کار در میان باشد، امپراتوری را برای ترایانوس به ارث گذاشت.
ترایانوس خود را امپراتوری بسیار لایق و کامل نمایاند، چنانکه هر فرزندی که در عهد او متولد میشد مردم میگفتند سعادتمند است زیرا در دوران سلطنت ترایانوس بهدنیا آمده است. زمان این امپراتور بهترین ادوار تاریخ روم بود. او در عینحال که فرماندهی قابل و دولتمردی باهوش و مدبر بود، قلبی رئوف داشت و متمایل به کارهای خیریه بود.[1]
در زمان فرمانروایی ترایانوس، امپراتوری روم به لطف سلطه بر ارمنستان، آشوریه، بینالنهرین و حتی قلمرو داکیه و پادشاهی نبطیها (استان عربیه)[یادداشت 3] به بیشینه وسعت خود رسید (۵ میلیون کیلومترمربع).[2][3] تصرّف داکیه (رومانی کنونی) ثروتهای سرشاری از جمله معادن ارزشمند طلا و نقره را به امپراتوری سرازیر کرد؛ اما حمله به قلمرو شاهنشاهی اشکانی به دلیل شورش تازه در یهودیه ناتمام و ناکام ماند. ترایانوس پس از مرگش در ۱۱۷ میلادی یک اقتصاد جهانی فعال، بهویژه در قسمت شرقی امپراتوری، بر جای گذاشت.
یکی از رویدادهای مهم حکومت ترایانوس حمله به شرق بود. میان سالهای ۱۰۲ تا ۱۱۲ میلادی، رومیان از این که اشکانیان حاکمی دستنشانده را بدون هماهنگی رومیها بر ارمنستان گماشته بودند خشمگین شدند، چراکه ارمنستان سرزمینی پادشاهی بود که از سالها قبل دو امپراتوری بزرگ رومی و اشکانی بهطور مشترک بر آن نفوذ داشتند. ترایانوس نخست به ارمنستان لشکر کشید و شاه ارمنستان را، که اشکانیان گماشتهبودند، گرفت و ارمنستان را به امپراتوری روم منضم ساخت. سپس به سوی جنوب حرکت کرد و به بینالنهرین، سرزمین غربی اشکانیان، وارد شد و شهرهای آدیابن، الحضر، بابل، سلوکیه و تیسفون را تصرف کرد و از رود دجله به طرف خلیج فارس رفت و بیرق روم را برای نخستین بار در آبهای آن برافراشت[4] و شهر بزرگ شوش را هم تصرف کرد، اما با خروج ارتش روم، ایرانیان شوریدند و بدین ترتیب، شهرهای نامبرده باز به دست اشکانیان افتاد و خسرو اشکانی دوباره به حکومت رسید.[5]
به موازات تصرف قلمروها، ترایانوس همچنین برنامه ساختمانسازی عمومی عظیمی را هدایت کرد که شهر روم را دگرگون کرد و بناهای یادبود بسیار برجای گذاشت؛ از جمله حمامهای بزرگی که وقف او شدند، ناحیه وسیعی که در برگیرنده فروم ترایانوس و بازار ترایانوس بود و در آنها هنوز هم ستون ترایانوس، که یادبود پیروزی او بر داکیهاست، پابرجاست. همچنین، سیاستهای اجتماعیی دنبال کرد که پیش از او سابقه نداشت، برای نمونه مؤسسه خیریهای[یادداشت 4] برای کمک به کودکان نیازمند تأسیس کرد.
پس از مرگ ترایانوس، سنا او را به مقام ایزدی رساند و خاکسترش را به پای ستون ترایانوس ریختند. فرزندخواندهاش، هادریانوس، جانشین وی شد. هر چند بر همگان روشن نبود که ترایانوس عملاً و مؤثراً او را به جانشینی خود منصوب کردهباشد. هادریانوس سیاستهای توسعهطلبانهٔ ترایانوس را پیگیری نکرد و همه قلمروهایی را که او در جریان لشکرکشی به ایران بهدست آوردهبود به اشکانیان باز داد و در عوض، رومیسازی ایالات را در سیاست خود پیگرفت.