تیسفون
پایتخت اشکانیان و ساسانیان / From Wikipedia, the free encyclopedia
تیسفون (فارسی میانه: 𐭲𐭩𐭮𐭯𐭥𐭭 تیسفون، سریانی: ܩܛܝܣܦܘܢ قطیسفون) یا تیسپون[نیازمند منبع] شهری باستانی، واقع در کرانهٔ شرقی رود دجله، در حدود ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی بغداد در کشور عراق امروزی بود. این شهر برای بیش از ششصد سال پایتخت سلطنتی ایران باستان در دوران اشکانی و ساسانی بود تا اینکه در سال ۶۳۷ در نبرد مدائن به دست اعراب مسلمان افتاد.[1] تیسفون در دوران اشکانی بهعنوان پایتخت غربی ایران در منطقهٔ میانرودان ساخته شد و در دوران ساسانیان ارزش خود را بهعنوان مرکز نیروی سیاسی و اقتصادی نگه داشت. پس از حمله اعراب به ایران، شهر تیسفون به تاراج رفت و رفتهرفته متروکه گشت. در اصل شهر تیسفون دارای هفت شهر در خود بود به همین دلیل ساکنان آرامی (آشوری) و عرب در عراق، شام و شبه جزیره عربستان به آن مدائن (به معنی شهرها)میگفتند. این شهرها عبارت بودند از: تیسفون، اسپانبر، وه اندیو خسرو، سلوکیه یا ویه اردشیر، درزنیدان، ساباط یا والاشآباد و ماحوزا. در بعضی از منابع، نام چند شهر دیگر از جمله نونی آباد، کردآباد (کردافاذ) و هنبوشاپور (هنبوشافور) نیز آمدهاست.[2]
مدائن (به عربی) | |
موقعیت | سلمان پاک، استان بغداد، عراق |
---|---|
منطقه | میانرودان |
مختصات | ۳۳°۵′۳۷″ شمالی ۴۴°۳۴′۵۰″ شرقی |
نوع | سکونتگاه |
تاریخ | |
ساختهشده | بین سالهای ابتدایی قرن اول میلادی |
رهاشده | قرن هفتم میلادی |
فرهنگها | مردمان ایرانی |
اطلاعات بیشتر | |
تاریخهای کاوش | ۱۹۲۸–۱۹۲۹، ۱۹۳۱–۱۹۳۲، ۱۹۶۰–۱۹۷۰ |
باستانشناسان | اسکار رویتر، آنتونیو اینورنیتسی، جرجو گولینی |
وضعیت | ویرانه |
مالکیت | عمومی |
دسترسی عمومی | بله |
تیسفون بیش از ششصد سال و از دوران فرمانروایی ارد دوم پایتخت ایران بود و از گودرز دوم (حکومت: ۴۱–۵۱ میلادی) تا اردوان پنجم (حک: ۲۵۹–۲۲۶ میلادی) در دورهٔ اشکانی، و از اردشیر یکم (حک: ۲۲۶–۲۴۱ میلادی) تا یزدگرد سوم (حک: ۱۱–۳۱/ ۶۳۲–۶۵۱) در دورهٔ ساسانی در تیسفون شهریاری کردند.
در طول جنگهای اشکانیها و رومیها، تیسفون سه بار توسط رومیها اشغال شد و پس از دوران اشکانی نیز دو بار در دوران ساسانی اشغال شد. تیسفون همچنین محل نبرد تیسفون در سال ۳۶۳ میلادی بود. پس از حملهٔ مسلمانان، این شهر رو به زوال رفت و در پایان قرن هشتم میلادی از سکنه خالی شد، سپس پایتخت خلافت عباسی در بغداد جای تیسفون را بهعنوان مرکز سیاسی و اقتصادی گرفت.[3] پس از اسلام سلمان فارسی در روزگار فرمانروایی عمر بن خطاب شهریار تیسفون شد.[4]
کاخ باشکوه ساسانی را که هنوز آثار آن در جانب خاوری دجله نمایان است، اعراب ایوان کسری نام دادند. این ایوان چنانکه یعقوبی گوید در شهر اسپانبر واقع بود. ساختمان مهم دیگری نیز بود که کاخ سفید نامیده میشد و در یک مایلی شمال شهر کهنه دیده میشد ولی این ساختمان از آغاز سده ۴ ه. ق چنان رو به ویرانی رفت که اثری از آن نماند و از این روی است که تاریخنویسان پس از آن، کاخ سفید و ایوان کسری، هر دو را با نام طاق کسری دانستهاند و آن، یگانه جاماندهایست که تا امروز از بناها و کاخهای پادشاهان ساسانی در آن جایگاه پایدار ماندهاست. تیسفون در زمان ساسانی به اوج شکوفائی خود شد.