Վտարանդի կառավարություն
From Wikipedia, the free encyclopedia
Վտարանդի կառավարություն, քաղաքական խումբ է, որը հավակնում է լինել երկրի կամ կիսաինքնիշխան պետության օրինական իշխանությունը, սակայն չի կարողանում օրինական իշխանություն իրականացնել և փոխարենը բնակվում է մեկ այլ նահանգում կամ օտար երկրում[1]։ Վտարանդի կառավարությունները սովորաբար ծրագրում են վերադառնալ իրենց հայրենիք և վերահաստատել պաշտոնական իշխանությունը։ Վտարանդի կառավարությունը տարբերվում է «կոճղ- պետությունից» նրանով, որ «կոճղ-պետությունը» վերահսկում է իր նախկին տարածքի առնվազն մի մասը[2]։ Օրինակ, Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ գրեթե ողջ Բելգիան օկուպացված էր Գերմանիայի կողմից, բայց Բելգիան և նրա դաշնակիցները երկրի արևմուտքում պահեցին մի փոքրիկ կտոր[3]։ Ընդհակառակը, վտարանդի կառավարությունը կորցրեց իր ողջ տարածքը։
Վտարանդի կառավարությունները սովորաբար առաջանում են պատերազմական օկուպացիայի ժամանակ կամ քաղաքացիական պատերազմից, հեղափոխությունից կամ ռազմական հեղաշրջումից հետո։ Օրինակ՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ գերմանական էքսպանսիայի ժամանակ որոշ եվրոպական կառավարություններ ապաստան փնտրեցին Բրիտանիայում՝ նացիստական Գերմանիայի ձեռքով կործանվելու փոխարեն[4]։ Մյուս կողմից, Ազատ Հնդկաստանի ժամանակավոր կառավարությունը փորձում էր օգտագործել ներխուժող ճապոնացիների աջակցությունը[5]՝ երկրի վրա վերահսկողություն ձեռք բերելու համար, որը նա համարում էր բրիտանական օկուպանտներից[6][7][8]։ Վտարանդի կառավարություն կարող է ձևավորվել նաև հիմնադիրների այն համոզմունքի հիման վրա, որ իշխող կառավարությունը ոչ լեգիտիմ է։ Օրինակ, 2011 թվականին Սիրիայում քաղաքացիական պատերազմի բռնկման կապակցությամբ ստեղծվել է Սիրիայի հեղափոխական և ընդդիմադիր ուժերի ազգային կոալիցիան խմբերի կողմից, որոնց անդամները ձգտում էին վերջ տալ իշխող Բաաս կուսակցության կառավարմանը[9]։
Վտարանդի կառավարության արդյունավետությունը հիմնականում կախված է այն աջակցության չափից, որը նա ստանում է կամ արտասահմանյան կառավարություններից, կամ սեփական երկրի բնակչության կողմից։ Որոշ վտարանդի կառավարություններ վերածվում են ահեղ ուժերի՝ լուրջ մարտահրավեր նետելով երկրի ներկայիս իշխանություններին, իսկ մյուսներին կարելի է աջակցել հիմնականում որպես խորհրդանշական ժեստ։
Վտարանդի կառավարություն ֆենոմենը նախորդել է տերմինի պաշտոնական կիրառմանը։ Միապետական կառավարման ժամանակաշրջաններում աքսորված Միապետները կամ դինաստիաները երբեմն վտարանդիության դատարաններ էին ստեղծում, ինչպես Ստյուարտի տունը, երբ նրանք գահընկեց արվեցին Օլիվեր Կրոմվելի կողմից, և կրկին Պանծալի հեղափոխության ժամանակ[10]։ Բուրբոնների տունը ևս մեկ օրինակ կլիներ, քանի որ այն շարունակեց ճանաչվել այլ երկրների կողմից, մինչդեռ Ֆրանսիայի օրինական կառավարությունը Ֆրանսիական հեղափոխության ժամանակ ժողովրդի կողմից տապալվելուց հետո։ Սա շարունակվեց Նապոլեոն Բոնապարտի կառավարման և Նապոլեոնյան պատերազմների ողջ ընթացքում՝ 1803-1804 և 1815 թվականներին[11]։ Սահմանադրական միապետության տարածմամբ վտարված միապետական կառավարությունները սկսեցին ունենալ վարչապետ։