Револуции од 1989 година
From Wikipedia, the free encyclopedia
Револуциите од 1989 година, познати и како Падот на комунизмот,[3] - револуционерен бран што резултирал со крајот на повеќето комунистички држави во светот. Понекогаш овој револуционерен бран се нарекува и Падот на народите или Есента на народите,[4][5][6][7][8] слично за терминот Пролет на нациите што понекогаш се користи за да се опишат револуциите од 1848 година во Европа. Револуциите, исто така, довеле до евентуален распад на Советскиот Сојуз — најголемата комунистичка држава во светот — и напуштање на комунистичките режими во многу делови од светот, од кои некои биле насилно соборени. Настаните, особено падот на Советскиот Сојуз, драстично го смениле балансот на силите во светот, означувајќи го крајот на Студената војна и почетокот на ерата по Студената војна.
Револуции од 1989 година | |
---|---|
Дел од Студена војна (до 1991 г.) | |
Пад на Берлинскиот ѕид во ноември 1989 година | |
Датум | 16 декември 1986 – 28 јуни 1996 (9 години, 6 месеци, 1 недела и 5 денови) Главна фаза: 12 мај 1988 – 26 декември 1991 (3 години, 7 месеци и 2 недели) |
Место | Средна и Источна Европа, Латинска Америка, Африка и Азија |
Повод |
|
Начини | (најчесто граѓанска непослушност)
|
Исход | Крај на повеќето комунистичка државаи
|
Исто така познат како Пад на Сталинизмот, Падот на Советскиот систем, Падот на Марксизам-Ленинизмот, Колапсот на Комунизмот, Колапсот на Социјализмот, Падот на социјализмот |
Најраните регистрирани протести биле започнати во Казахстан, тогаш дел од Советскиот Сојуз, во 1986 година со студентските демонстрации [9][10] - последното поглавје од овие револуции завршило во 1996 година кога Украина го укинала советскиот политички систем на владеење кога Украина го усвоила нејзиниот нов устав, заменувајќи го уставот од советската ера.[11] Главниот регион на овие револуции бил во Источна Европа, почнувајќи во Полска [12][13] со полското работничко масовно штрајкувачко движење во 1988 година, а револуционерниот тренд продолжил во Унгарија, Источна Германија, Бугарија, Чехословачка и Романија. На 4 јуни 1989 година, синдикатот Солидарност извојувал убедлива победа на делумно слободните избори во Полска, што довело до мирен пад на комунизмот во таа земја. Исто така, во јуни 1989 година, Унгарија започнала со демонтирање на својот дел од физичката Железна завеса, додека отворањето на граничната порта меѓу Австрија и Унгарија во август 1989 година започнала мирна верижна реакција, во која Источниот блок се распаднал. Ова довело до масовни демонстрации во градовите како Лајпциг и последователно до падот на Берлинскиот ѕид во ноември 1989 година, кој служел како симболична порта за германското обединување во 1990 година. Една одлика заедничка за повеќето од овие случувања била широката употреба на кампањи на граѓански отпор, демонстрирајќи народно противење на продолжувањето на еднопартиското владеење и придонесувајќи кон притисокот за промени.[14] Романија била единствената земја каде граѓаните и опозициските сили употребиле насилство за да го соборат нејзиниот комунистички режим,[15] иако земјата била политички изолирана од остатокот од Источниот блок. Се смета дека Студената војна „официјално“ завршила на 3 декември 1989 година за време на Самитот на Малта меѓу советските и американските лидери.[16] Сепак, многу историчари тврдат дека распадот на Советскиот Сојуз на 26 декември 1991 година претставува крајот на Студената војна.[17]
Самиот Советски Сојуз станал повеќепартиска полупретседателска република од март 1990 година и ги одржал своите први претседателски избори, означувајќи драстична промена како дел од неговата реформска програма. Унијата се распаднала во декември 1991 година, што резултирало со седум нови земји кои ја прогласиле својата независност од Советскиот Сојуз во текот на годината, додека балтичките држави ја вратиле својата независност во септември 1991 година заедно со Украина, Грузија, Азербејџан и Ерменија. Остатокот од Советскиот Сојуз, кој го сочинувал најголемиот дел од областа, продолжил со формирањето на Руската Федерација.
Албанија и Југославија го напуштиле комунизмот помеѓу 1990 и 1992 година, а на крајот Југославија се поделила на пет нови земји. Чехословачка се распаднала три години по крајот на комунистичкото владеење, поделена мирно на Чешка и Словачка на 1 јануари 1993 година [18] Северна Кореја го напуштила марксизмот-ленинизмот од 1992 година [19]
Влијанието на овие настани се почувствувало во многу социјалистички држави од третиот свет ширум светот. Истовремено со настаните во Полска, протестите на плоштадот „Тјенанмен“ (април-јуни 1989 година) не успеале да поттикнат големи политички промени во Кина, но влијателните слики на храбар пркос за време на тој протест помогнале да се забрзаат настаните во други делови на светот. Три азиски земји, имено Авганистан, Камбоџа [20] и Монголија, успешно го напуштиле комунизмот до 1992-1993 година, било преку реформи или судири. Дополнително, осум земји во Африка или нејзината околина исто така го напуштиле, имено Етиопија, Ангола, Бенин, Конго-Бразавил, Мозамбик, Сомалија, како и Јужен Јемен (обединет со Северен Јемен).
Политичките реформи варирале, но само во четири земји комунистичките партии можеле да го задржат монополот на власта, имено Кина, Куба, Лаос и Виетнам. Сепак, овие земји подоцна ќе направат економски реформи во наредните години за да прифатат некои форми на пазарна економија во пазарниот социјализам. Европскиот политички пејзаж драстично се променил, при што неколку земји од поранешниот источен блок се приклучиле на НАТО и на Европската Унија, што резултирало со посилна економска и социјална интеграција со Западна Европа и Северна Америка. Многу комунистички и социјалистички организации на Запад ги префрлиле своите водечки принципи на социјалдемократијата и демократскиот социјализам. Спротивно на тоа, и нешто подоцна, во Јужна Америка, розова плима започнала во Венецуела во 1999 година и ја обликувала политиката во другите делови на континентот до раните 2000-ти. Во меѓувреме, во одредени земји последиците од овие револуции резултирале со конфликти и војни, вклучително и разни постсоветски конфликти кои остануваат замрзнати до ден-денес, како и големи војни, особено Југословенските војни кои довеле до првиот геноцид во Европа по Вториот Светска војна во 1995 година.[21][22]