Gambia
charu ku West Africa / From Wikipedia, the free encyclopedia
Charu cha Gambiya, panji kuti Gambia,[lower-alpha 1] pachizungu, Republic of The Gambia,[7] ni chalo icho chili ku Western Africa. Ni caru cicoko comene pa vyaru vyose vya[8] mu Africa, ndipo cili kuzingilizgika na Senegal. Charu cha Gambia chili mumphepete mwa Mlonga wa Gambia, uwo ukujumpha pakati pa charu ichi[9] na kuthira mu Nyanja ya Atlantic. Ili na malo ghakukwana 11,300 square kilometres (4,400 sq mi) ndipo ŵanthu 1,857,181 ŵakakhalanga mu charu ichi. Banjul ni msumba ukuru wa charu cha Gambia, ndipo ni msumba ukuru chomene mu charu ichi.[10]
Charu cha Gambia |
||||||
---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
Chiluso: "Progress, Peace, and Prosperity" | ||||||
Nyimbo: "For The Gambia Our Homeland" |
||||||
Malo gha Gambia kumanjiliro gha dazi kwa Africa
|
||||||
Msumba Waboma | Banjul | |||||
Msumba metropolitan area | Serekunda | |||||
Chiyowoyelo chaboma | English | |||||
National languages | List:
Mandinka
Pulaar Wolof Serer Jola English Arabic Balanta Hassaniya Arabic Jola-Fonyi Mandjak Mankanya Noon Cangin Dyula Fula Karon Kassonke Soninke Gambian Sign Language French |
|||||
Mitundu ya Ŵanthu (2013 Census) |
|
|||||
Vipembezo |
|
|||||
Mwenecharu | Gambian | |||||
Mtundu wa Boma | Unitary presidential republic | |||||
- | President | Adama Barrow | ||||
- | Vice President | Muhammad B.S. Jallow | ||||
- | Speaker of the National Assembly | Fabakary Jatta | ||||
- | Chief Justice | Hassan Bubacar Jallow | ||||
Independence | ||||||
- | from the United Kingdom | 18 February 1965 | ||||
- | dissolution of the Senegambia Confederation | 30 September 1989 | ||||
Ukulu wa Malo | ||||||
- | Malo | 11,300[2] km2 (159th) 4,007 sq mi |
||||
- | Maji (%) | 11.5 | ||||
Chiŵelengelo cha ŵanthu | ||||||
- | 2022 estimate | 2,413,403[3] (144th) | ||||
- | Density | 176.1/km2 (74th) 425.5/sq mi |
||||
GDP (PPP) | 2022 estimate | |||||
- | Total | $6.7 billion[4] (166th) | ||||
- | Per capita | $2,640[4] (175th) | ||||
GDP (nominal) | 2022 estimate | |||||
- | Total | $2.1 billion[4] (185th) | ||||
- | Per capita | $846[4] (180th) | ||||
Gini (2015) | 35.9[5] medium |
|||||
HDI (2021) | 0.500[6] low ·174th |
|||||
Ndalama | Gambian dalasi (GMD ) |
|||||
Mtundu Wanyengo | GMT (UTC ) | |||||
Daylight saving time is not observed | ||||||
Woko la galimoto | right | |||||
ISO 3166 code | GM | |||||
Intaneti yacharu | .gm |
Mu 1455, Ŵapwitikizi ndiwo ŵakamba kwenda mu chigaŵa cha Gambia, kweni ŵakaŵavya malonda. Mu 1765, charu cha Gambia chikaŵa chigaŵa cha Ufumu wa Britain.[11] Mu 1965, charu cha Gambia chikamba kujiwusa chekha pasi pa muwuso wa Dawda Jawara. Adama Barrow wakazgoka purezidenti wachitatu wa Gambia mu Janyuwale 2017, wati watonda Jammeh pa chisankho cha Disembala 2016.[12] Jammeh wakazomera vifukwa ivi, pambere wandaleke uteŵeti wake, ndipo ivi vikapangiska kuti paŵe suzgo la ndyali na kunjilirapo kwa ŵasilikari ŵa wupu wa Economic Community of West African States.[13][14][15]
Charu cha Gambia chili mu wupu wa Economic Community of West African States kufuma apo ukapangika mu 1975 ndipo chili mu wupu wa Commonwealth. Chuma cha mu Gambia chikuthemba pa ulimi, kuloŵa somba, na vyakusanguluska. Mu 2015, ŵanthu 48.6% ŵakaŵa ŵakavu. Mu vigaŵa vya ku mizi, ukavu ukaŵa ukuru comene, pafupifupi 70 peresenti.[16]