Barqaror energiya
From Wikipedia, the free encyclopedia
Energetika barqaror soha hisoblanadi, agar u „hozirgi kun ehtiyojlarini qondirsa, kelajak avlodlar oʻz ehtiyojlarini qondirish qobiliyatiga putur yetkazmaydi“[1]. Barqaror energiyaning aksariyat taʼriflari issiqxona gazlari emissiyasi kabi ekologik jihatlar, energiya tanqisligi, ijtimoiy va iqtisodiy jihatlarni hisobga oladi. Shamol, gidroenergetika, quyosh va geotermal energiya kabi qayta tiklanadigan energiya manbalari, odatda, qazib olinadigan yoqilgʻi manbalariga qaraganda ancha barqarordir. Biroq, qayta tiklanadigan energiya manbalarining baʼzi loyihalari, masalan, bioyoqilgʻi ishlab chiqarish uchun oʻrmonlarni qisqartirish atrof-muhitga jiddiy zarar yetkazishi mumkin.
Bu maqola avtomat tarjima qilingan yoki mashina tarjimasi tayinli oʻzgartirishsiz chop etilgani eʼtirof etilmoqda. Tarjimani tekshirib chiqish hamda maqoladagi mazmuniy va uslubiy xatolarini tuzatish kerak. Siz maqolani tuzatishga koʻmaklashishingiz mumkin. (Shuningdek, tarjima boʻyicha tavsiyalar bilan tanishib chiqishingiz mumkin.) Maqolaning originali ingliz tilida — Sustainable energy. |
Qayta tiklanmaydigan energiya manbalarining barqaror energiyadagi roli bahsli boʻlib kelmoqda. Yadro energetikasi kam uglerodli manba boʻlib, uning tugash darajasini shamol va quyosh energiyasi bilan solishtirish mumkin. Ammo radioaktiv chiqindilar, yadroviy tarqalish va baxtsiz hodisalar bilan bogʻliq xavotirlar tufayli uning barqarorligi hamon muhokama qilinmoqda. Koʻmirdan tabiiy gazga oʻtish atrof-muhitga foyda keltiradi, jumladan, iqlimga taʼsir qiladi, ammo boshqa variantlarga oʻtishning kechikishiga olib kelishi mumkin. Karbonat angidrid (CO2) chiqindilarini olib tashlash uchun uglerodni elektr stansiyalariga joylashtirilish mumkin. Ammo bu texnologiya qimmat va kamdan-kam hollarda qoʻllaniladi.
Qazib olinadigan yoqilgʻilar dunyo energiya isteʼmolining 85% ini taʼminlaydi va energiya tizimi global issiqxona gazlari chiqindilarining 76% i uchun javobgardir. Rivojlanayotgan mamlakatlarda 790 million kishi elektr energiyasidan foydalana olmaydi va 2,6 milliardlab kishi esa ovqat pishirish uchun yogʻoch yoki koʻmir kabi ifloslantiruvchi yoqilgʻiga tayanadi. Issiqxona gazlari emissiyasini 2015-yilgi Parij kelishuviga muvofiq darajaga kamaytirish, energiyani ishlab chiqarish, taqsimlash, saqlash va isteʼmol qilish usullarini tizim miqyosida oʻzgartirishni talab qilmoqda. Qazib olinadigan yoqilgʻilar va biomassaning yonishi havo ifloslanishiga katta hissa qoʻshmoqda. Bu esa taxminan har yili 7 million oʻlimga sabab boʻladi. Shu sababli, kam uglerodli energiya tizimiga oʻtish inson salomatligi uchun juda ham muhim ahamiyatga ega. Rivojlanayotgan mamlakatlarda iqtisodiy foyda keltiradigan, iqlim maqsadlariga mos keladigan, elektr energiyasi va toza ovqat pishirish uchun energiyadan universal foydalanishni taʼminlash yoʻllari mavjud.
Iqlim oʻzgarishini kamaytirish uchun global isishni 2 °C (3.6 °F) bilan cheklash taklif qilingan. Bu takliflar koʻmirda ishlaydigan elektr stansiyalarini bosqichma-bosqich tugatish, shamol va quyosh kabi toza manbalardan koʻproq elektr energiyasi ishlab chiqarish, transport, binolarni isitish sohalarida qazib olinadigan yoqilgʻi oʻrniga elektr energiyasidan foydalanishga oʻtishni oʻz ichiga oladi. Baʼzi energiya talab qiladigan texnologiyalar va elektrlashtirish qiyin boʻlgan jarayonlar uchun koʻplab takliflar past emissiyali energiya manbalaridan ishlab chiqarilgan vodorod yoqilgʻisining ortib borayotgan rolini tasvirlaydi. Qayta tiklanadigan energiyaning katta ulushini ishga tushirish uchun elektr tarmoqlari energiya saqlash infratuzilmalari orqali moslashuvchanlikni talab qiladi. Emissiyalarni chuqur qisqartirish uchun binolar, transport tizimlari kabi energiyadan koʻp foydalanadigan infratuzilma, texnologiyalarni energiyaning toza shakllaridan foydalanish va energiyani tejashga oʻzgartirish kerak boʻladi. Energiya bilan bogʻliq issiqxona gazlari chiqindilarini yoʻq qilish uchun baʼzi muhim texnologiyalar hali yetuk darajada emas.
Shamol va quyosh energiyasi 2019-yilda jahon elektr energiyasining 8,5% ini ishlab chiqardi. Xarajatlar pasayishda davom etishi taxmin qilinayotgan paytda bu ulush tez oʻsmoqda. Iqlim oʻzgarishi boʻyicha hukumatlararo panel (IPCC) hisob-kitoblariga koʻra, global isishni 1.5 °C (2.7 °F) darajagacha cheklash uchun 2016-yildan 2035-yilgacha har yili jahon yalpi ichki mahsulotining (YaIM) 2,5% i energiya tizimiga investitsiya qilinishi kerak. Energiya tizimini oʻzgartirishga yordam beradigan yaxshi ishlab chiqilgan hukumat siyosati issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirishi va havo sifatini yaxshilashi mumkin. Koʻp hollarda ular energiya xavfsizligini ham amalga oshiradilar. Hozirgi olib borilayotgan siyosat uglerod narxini belgilash, qayta tiklanadigan portfel standartlari, qazib olinadigan yoqilgʻi subsidiyalarini bosqichma-bosqich bekor qilish va elektrlashtirish, barqaror transportni qoʻllab-quvvatlash uchun infratuzilmani rivojlantirishni oʻz ichiga oladi. Yangi toza energiya texnologiyalarini tadqiq etish, ishlab chiqish va namoyish qilishni moliyalashtirish ham hukumatning muhim vazifasi hisoblanadi.