Монгол
From Wikipedia, the free encyclopedia
Монгол Улас болбол Зүүн болон Түб Азида байрладаг улас юм. Хойто талаараа ОХУ, бусад талаараа БНХАУ-тай хиллэдэг, баруун зүгтэ Казахстантай ойро (хилын сэгүүд 38 километр зайтай) байрладаг. Ниислэл болон эгээн томо хотонь ниитэ хүн зоной 40 хуби шахуу оршон һуудаг Улаан Баатар хото юм. Улас түрын засаглалай хэлбэрын хубида нэгэ танхимда парламенттай бүгэдэ найрамдаха улас болоно.
Монгол Улас | ||||||
|
||||||
Түрын дуулалай нэрэ: «Монгол уласай түрын дуулал» |
||||||
Ниислэл | Улаан Баатар | |||||
---|---|---|---|---|---|---|
Албан хэлэн | Монгол хэлэн | |||||
Арад түмэн | 95.1% - Монгол үндэһэтэн 3.9% - Казак үндэһэтэн 1.0% - бусад арад түмэн |
|||||
Түрэ засаг | Бүгэдэ найрамдаха улас | |||||
- | Юрэнхылэгшэ | Халтмаагийн Баттулга (АН) | ||||
- | Юрэнхы сайд | Лувсаннамсрайн Оюун-Эрдэнэ (МАН) | ||||
Уласай хурал | Монгол Уласай Ехэ Хурал | |||||
Дэбиcхэр газар | ||||||
- | Бүхэлидөө | 1,566,600 км2 | ||||
- | Уһанай процент (%) | 0.43 % | ||||
Хүн зон | ||||||
- | Тоосоо (2015) | 3,000,000 | ||||
- | Хүн зоной нягтарал | 1.76 хүн/км2 | ||||
ДНБ (ХАШТ) | 2011 оной тоосоо | |||||
- | Бүгэдэ | $13.264 тэрбум[1] | ||||
- | Нэгэ хүндэ | $4,743[1] | ||||
ДНБ (Нэрлэһэн) | 2011 оной тоосоо | |||||
- | Бүгэдэ | $8.506 тэрбум[1] | ||||
- | Нэгэ хүндэ | $3,042[1] | ||||
ОТББЭ (2005) | 33.0[2] (дундаж) | |||||
ХХИ (2011) | 0.653[3] (дунд) (100) | |||||
Мүнгэн тэмдэгтэ | [[Дүхэриг (₮)]] (MNT) | |||||
Сагай бүһэ | +7 … +8 | |||||
Интернет домэйн | .mn | |||||
Телефоной код | +976 |
Монгол үндэһэтэн (95 %), хасаг (3.9 %), уряанхай арад түмэнһөө бүридхэжэ 3 сая (миллион) хүн зонтой. Монгол улас далайда гарсагүй бүгэдэ Бурханай шажан диилэнхэй хүн зоной шүтэлэг юм. Газар нютагай хэмжээгээр дэлхэйн 19-дэхи һуурида байна, 1,564,116 дүрбэлжэн километр нютагынь дунджаар далайн хэмжээнһээ дээшэ 1,580 метр үндэртэ үргэгдэһэн байдаг. Нютагай ехэнхинь тала, хээрэ бүгэдэ хойто болон баруун талаар Алтай, Хангай, Хэнтэй нюруунууд, бусад һалбари ууланууд һунан тогтоһон, урда талада Гоби зонхилно. Хүдөө ажахын һалбарида бэлшээриин мал ажахы эрхэлдэг, мүн гол мүрэнүүдэй ай һаба газарнуудаар улаан буудай, хүнэһэнэй ногоо голшолон таряалдаг. Нүүрһэн, түмэрэй хүдэр, зэд зэргын ашагта малтамал баялиг.
Монгол оронһоо эртын шэмэ шудалалай олдобори баян олдодог. Евразиин нүүдэлшэдэй анханай түрэтэ улас гэжэ алдаршаһан Хүннү МЭҮ 209 ондо Монгол орондо түблэн байгуулагдажа байба. Тэрэнһээ хойшо Түрэг болон үбгэ Монгол хэлэтэй олон улас ээлжэлэн оршон байһан болоод 13-р зуунай эхеэр тархай Монгол аймагуудые Чингис хаан нэгэдхэжэ Ехэ Монгол Улас байгуулагдаһан. 1234 ондо Үгэдэй хаан залгамжалжа, хожомынь 1279 ондо Чингис хаанай аша Хубилай хаан Юань уласые Хитадта түблэн байгуулһан байна. Юань улас унаһанай дараа XIV зуунай үеһөө Монголшууд Сагаан хэрэмһээ хойшохи орондоо дотоодоо дайн самуунтай бага хаадай үе туулаа. 1604—1634 ондо хаан һууһан Лигдэн хаан манжуудта эсэргүү Монголшуудые дахин нэгэдхэхые оролдоһон болобошье тэрэнэй наһа бараһанай дараагаар Чин уласай эрхэшээлдэ субаран орсогооһон. 1911 ондо Чин гүрэн нурахань тодорхой болоһоноор Монголшууд тусгаар тогтонолоо зарлан тунхаглажа Богдо хаанта Монгол улас байгуулагдаһаншье 1921 он хүрэтэр бүринээр тусгаар тогтоножо шадаагүй. 1945 ондо СССР-һээ бусад гадаадын уласуудаар хүлеэн зүбшөөрэгдэжэ, 1961 ондо НҮБ-ын гэшүүн, бүрин эрхэтэ улас болоһон. 1924 оной үндэһэн хууляар Бүгд Найрамдах Монгол Арад Улас нэрэтэй боложо, СССР-эй нүлөөгөөр коммунис улас түрын дэглэм, ниигэм журамай эдэй засагаар замнаһан. 1990 ондо бусад социалис уласуудын адли арадшалһан дэглэм, заха зээлиин эдэй засагта шэлжэһэн.