آذربایجان
منطقهای در ایران / From Wikipedia, the free encyclopedia
آذربایجان (ترکی آذربایجانی: آذربایجان، پارسی میانه: آتورپاتَکان، آذَرباذَگان، آذَربایَگان، یونانی باستان: Ατροπατήνη آتروپاتینی، ارمنی: Ատրպատական آتْرپاتاکان، سریانی: ܐܕܘܪܒܝܓܐܢ اَذوربٰیْغان) نام ناحیهای جغرافیایی و تاریخی در انتهای شمالغربی ایران است.[5][6][7]
آذربایجان | |
---|---|
در بیشتر منابع، آذربایجان ایران شامل ۳ استان فعلی آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل است، در برخی منابع نیز، استان زنجان فعلی («ولایت خمسه» سابق) هم جزء آذربایجان ذکر شده است.[1]
| |
مختصات: ۳۷٫۶°شمالی ۴۷°شرقی / 37.6; 47 | |
کشور | ایران |
مساحت | |
• کل | ۱۰۰٬۸۸۷٫۳۵ کیلومتر مربع (۳۸۹۵۲٫۸۲ مایل مربع) |
۱۲۲٬۶۲۰٫۴۷ کیلومتر مربع[3] (با احتساب استان زنجان)
شامل: استانهای آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان | |
جمعیت (۱۴۰۰) | |
• کل | ۸٬۸۷۴٬۰۰۰ نفر[4] ۹٬۹۹۱٬۰۰۰ نفر[4] (با احتساب استان زنجان) |
قومیتها | |
• اکثریت | آذریها |
• سایر | کردها، تالشها، تاتها، ارمنیها، آشوریها |
زبانها | ترکی آذربایجانی، کردی، تالشی، تاتی، ارمنی، آشوری |
نام «آذربایجان» به معنای «نگهبان آذر» (آتش مقدس مزدیسنا) است؛ این منطقه در دین زرتشتی اهمیت دینی دارد و کانون مغان بوده است. برخی منابع زرتشتی آذربایجان را همان ایرانویج — خاستگاه افسانهای ایرانیان و زادگاه زرتشت — دانستهاند. در زمان ساسانیان، کوست چهارم ایران را آذربایجان نیز مینامیدند.[8] در دورهٔ اسلامی، شاه اسماعیل و صفویان از منطقهٔ آذربایجان برخاستتند و ایران را پس از قرنها ملوکالطوایفی یکپارچه کردند. قیام مشروطهخواهان تبریز یکی از مهمترین وقایع جنبش مشروطه ایران بود. اکثر مردم آذربایجان به زبان ترکی آذربایجانی و بخشی از آنها نیز به زبانهای کردی، تالشی، تاتی، ارمنی، آشوری و غیره صحبت میکنند.
بر اساس توصیف تاریخنویسان و جغرافیدانان، آذربایجان از شمال به رود ارس، جمهوری آذربایجان و ارمنستان، از جنوب به استانهای کردستان و زنجان، از شرق به استان گیلان و دریای خزر و از غرب به ترکیه و عراق محدود شده است و امروزه در بر گیرندهٔ سه استان آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل است. در گذشته، آذربایجان به سرزمینی گفته میشده که از شمال به اران، از جنوبغرب به آشور، از غرب به ارمنیه و از شرق به دشت مغان و گیلان محدود میشده و پایتخت آن شهر «گنجک» (تخت سلیمان کنونی) در نزدیکی تکاب بوده است.[9][10][11] جغرافیدانان قدیمی، استان زنجان را عموماً در ناحیه جبال قرار دادهاند یا برخی مواقع به عنوان مرز با آذربایجان ذکر کردهاند.[11] برخی از این جغرافیدانان نیز «ولایت خمسه» سابق (استان زنجان فعلی تا قلعهٔ شمیران[12] در مرز این استان با استان قزوین) را جزء آذربایجان [2] و در جنوب آن[13][14] توصیف کردهاند.