اقتصاد بازار
From Wikipedia, the free encyclopedia
اقتصاد بازار (همچنین «اقتصاد بازار آزاد» و «اقتصاد بنگاه آزاد»؛ انگلیسی: Market economy) یک سیستم اقتصادی است که در آن تولید و توزیع کالاها و خدمات با مکانیزم بازارهای آزاد که توسط سیستم قیمت آزاد هدایت میشود (به جای بازارهای با برنامه)، انجام میگیرد.[1][2] ویژگی اصلی این سیستم اقتصادی آن است که تصمیمات سرمایهگذاری، یا تخصیص کالای اساسی، به صورت اولیه از طریق بازارهای سرمایه و اقتصادی انجام میشود. این سیستم در مقابل اقتصاد دستوری (انگلیسی: Planned economy) قرار میگیرد که در آن تصمیمات سرمایهگذاری و تولید، به عنوان جزئی از یک برنامه تولیدی یکپارچه، توسط سیستم سیاسی حاکم یا سایر سازمانهای بدنهٔ سیاسی که کنترل عوامل تولید را برعهده دارند، گرفته میشود.
در یک اقتصاد بازار، تولیدکنندگان و مصرفکنندگان دربارهٔ آنچه که تولید یا خریداری میکنند، خود تصمیم میگیرند؛ در مقابل در اقتصاد با برنامه دولت دربارهٔ نوع و کمیت کالاهای تولید شده تصمیمگیری میکند.[3] . در اقتصاد بازار هیچ هماهنگکننده مرکزی عملیات را هدایت نمیکند، بلکه از دیدگاه نظری خودسازماندهی بر تعامل پیچیده عرضه و تقاضا و قیمتهای تعداد زیادی کالا و خدمات حاکم است. حامیان اقتصاد بازار معتقدند اشخاصی که به دنبال علاقه شخصی خود در تجارت هستند، یک آرایش خود بخودی ایجاد میکنند که در تأمین مقادیر زیادی کالا برای جامعه به کارآمدترین شکل ممکن مؤثر است. آدام اسمیت میگوید:
«شخصی که فقط به منافع خود میاندیشد توسط یک دست نامرئی به جایی میرود که با خواستههای او مطابقت ندارد. این وضعیت برای جامعهای که او بخشی از آن نبوده همیشه بد نیست. هر فرد با دنبال کردن مداوم علایق خود علایق جامعه را بهطور مؤثر ارتقاء میدهد. من هرگز از کسانی که بر تجارت کالای مشترک (غیر رقابتی) اثر گذاشتهاند چیز خوبی سراغ ندارم. (" ثروت ملل ")
ریشههای نظری اقتصاد بازار در برخی متفکران کهن قابل ردیابی است. نادیا مفتونی در کتاب اقتصاد فرهنگ و رسانه فاضله فارابی نشان میدهد که دیدگاههای اقتصادی فارابی به اقتصاد بازار قرابت دارد. از جمله این که فارابی نخستین وظیفه اخلاقی هر فرد را تلاش حداکثری در کسب ثروت میداند.[4] در مدل اقتصادی یک بازار آزاد هیچ گونه دخالتی از سوی دولت یا منبع دیگری وجود ندارد. در جوامع سرمایهمحوری که مدل نظری یک اقتصاد بازار آزاد بزرگ در آنها رخ ندهد، اقتصاد زیر زمینی جایگزین یک اقتصاد بازار آزاد واقعی میشود.
عناصر چهارگانه بازار عبارتند از:[5]
- مصرفکننده یا تقاضاکننده
- نیاز یا احتیاج
- قدرت خرید
- عرضهکننده یا تولیدکننده