خراسان
سرزمینی باستانی که دربرگیرندۀ افغانستان، ازبکستان، ترکمنستان، تاجیکستان، قرقیزستان و بخشهای شمالشرقی ایران است / From Wikipedia, the free encyclopedia
خُراسان یا خوَرآسان (به پارسی میانه: )[7][8][9] که خراسان بزرگ، خراسان باستانی یا خراسان تاریخی نیز خوانده میشود، منطقه و سرزمینی است گستردهتر از استانهای خراسان ایران معاصر که بر گستره شرقی ایران بزرگ از دوران شاهنشاهی ساسانی به این سوی گفته شده و مشتمل بر چهار ناحیه بزرگ یا ربع نیشابور، مرو، هرات و بلخ است[10] که در جغرافیای سیاسی امروز، در میان کشورهای کنونی ایران، افغانستان و ترکمنستان تقسیم گردیده؛ و در مفهومی گستردهتر، ازبکستان و تاجیکستان و بخشهایی از قرقیزستان و قزاقستان را که ایالاتی جدا مانند بدخشان، باختر، خوارزم و فرارود بودهاند، در شمار سرزمینهای خراسان بزرگ، شناخته میشوند.[11] ساسانیان سرزمین ایران را چهار بخش کرده بودند که یکی از آن بخشها خراسان به معنای «سرزمین طلوع خورشید» بود.[12][13]
خراسان (بزرگ) | |
---|---|
مختصات: | |
کشور | بخشهایی از ایران، ترکمنستان و افغانستان[5] (در منابع مختلف محدودههای متفاوتی شامل بخشهایی از فرارود هم ذکر شده که میتواند مناطقی از تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان و قزاقستان را هم دربربگیرد).[6] |
مردم | |
• قومیتها | مردمان ایرانیتبار و فارسی زبانان شامل مردمان هزاره، کردهای کرمانج، ترک، تاجیکها، ترکمنها، عربها، بلوچها، سیستانیها، زرتشتیان، پشتونها، ترکمنها، ازبکها |
• زبانها | زبان فارسی با گویش خراسانی، زبان کردی کرمانجی، زبان تاتی، زبان عربی، زبان ترکمنی، زبان ترکی خراسانی و زبانهای دیگر |
خراسان سرزمینی است که در غرب از دَهِستان، گرگان، مازندران، دامغان و بسطام (کومِش)، دشت کویر و کویر لوت آغاز میشود و در شرق تا چین و هند کشیده شدهاست. از جنوب تا شمال کرمان، سیستان، غزنی (زابلستان) و کابلستان و از شمال به آمودریا (جیحون) و در پس آن سُغد و خوارزم میرسد. خراسان شامل چهار بخش بودهاست و هر بخش به نام فرمانروای آنجا مشهور بودهاست. هر کدام از این چهار بخش را یک «رب» یا «ربع» مینامیدهاند. نواحی شامل این چهار ربع اصلی به شرخ ذیل بودهاست:
- ربع نیشابور یا ابرشهر[14] با مرکزیت شهر نیشابور (دربرگیرندهٔ بیهق، جوین، اسفراین، خبوشان، ارغیان، پشت، رخ، زوزن، خواف، ازغند، جام، باخرز و جاجرم بود.[15] نسا و توس و ابیورد را نیز در شمار توابع این ربع آوردهاند.[16]
- ربع مرو با مرکزیت شهر باستانی مرو (دربرگیرندهٔ خرق، هرمز فرّه، باشا، سنجان، سوسقان، صهبه، کیرنک، سنگ عبادی و دندانقان)
- ربع هرات با مرکزیت شهر هرات (دربرگیرندهٔ بادغیس و غور و فراه)
- ربع بلخ با مرکزیت شهر بلخ که شامل کهندژ (قندوز)، سمنگان، بغلان (بغولانگو)، تخارستان و بدخشان میشدهاست. ابر شهر بلخ (بهشمول شبرغان (شاپورگان)، جوزجان و اندخوی و فاریاب و و بامیان).