نیشابور
شهری در استان خراسان رضوی، ایران / From Wikipedia, the free encyclopedia
نِیشابور یا نیشاپور[پانویس 1] ( تلفظ راهنما·اطلاعات فارسی نوشده از فارسی میانه: نیو شاهپوهر، بهمعنای: شهر نوساختهٔ شاهپور) دومین شهر بزرگ استانهای خراسان ایران،[16] پایتخت تاریخی و سابق بخش غربی خراسان بزرگ (یا همان رَبْعِ نیشابور[17][18])، پایتخت طاهریان[19] پس از مرو و پایتخت سابق امپراتوری سلجوقی،[20][21] از شهرهای جاده ابریشم قدیم،[22][23] مرکز شهرستان نیشابور و سومین شهر بزرگ شرق ایران پس از مشهد و زاهدان است. این شهر در دامنههای جنوبی رشته کوه بینالود و در شمال دشت نیشابور قرار داشته و از مهمترین مراکز تاریخی، گردشگری و صنعتی خراسان است و نقش پررنگی در تاریخ، تمدن و فرهنگ ایرانی داشته است.
نیشابور نِشابور، نُشابور | |
---|---|
از بالا به پایین و از چپ به راست: آرامگاه خیام، کاروانسرای شاهعباسی، آرامگاه عطار، باغ امامزاده محمد محروق و مجتمع موزه و آرامگاه خیام، از آثار باستانی نیشابور، عمارت و باغ امین اسلامی، باغ ملی نیشابور، آرامگاه کمال الملک و مسجد چوبی | |
نشان شهرداری نیشابور | |
کشور | ایران |
استان | خراسان رضوی |
شهرستان | نیشابور |
بخش | مرکزی |
نام(های) دیگر | نیشاپور، رئونت (رِیوَنْد)،[1] ابرشهر، نیسایه، شهر فیروزه، نشابور، نیسابور، ایرانشهر،[2] شادیاخ،[3] دمشق کوچک (به گفته ابن بطوطه)،[4] شهر باغات |
سال شهرشدن | بیش از ۷۵۰۰ سال؛ روایت اسطوره ای: روزگار تهمورث پیشدادی[5]؛ روایت تاریخی: پیش از ۲۶۰م[6]؛ تأسیس شهرداری: ۱۹۴۱میلادی(۱۳۲۰ خورشیدی) |
مردم | |
جمعیت | ۲۶۴٬۳۷۵ نفر سال ۱۳۹۵[7] شهرستان نیشابور:۴۴۸٬۱۷۰ در (۲۰۱۵ م)[8][9] |
رشد جمعیت | ۲٫۰[10] |
تراکم جمعیت | ۶۰۰۰ نفر بر کیلومتر مربع |
جغرافیای طبیعی | |
مساحت | ۳۹/۶۳ کیلومتر مربع[11][12] |
ارتفاع | حدود ۱۲۵۰ متر |
آبوهوا | |
میانگین دمای سالانه | ۱۴٫۸[13] ۱۳٫۸[14] |
میانگین بارش سالانه | ۲۵۰ ۸[13] |
روزهای یخبندان سالانه | ۱۰۰[13] |
اطلاعات شهری | |
شهردار | حسن میرفانی |
رهآورد | فیروزه، ریواس و شربت ریواس، ظرف سفالی، رباعیات خیام، قالی نیشابور، دیوان عطار، صنایع دستی، سبزیجات، گیلاس |
پیششمارهٔ تلفن | ۰۵۱۴[15] |
وبگاه | |
شناسهٔ ملی خودرو | ایران۳۲ ب ایران۳۲ ی ایران۳۶ ل ایران۷۴ ط |
پانویس | عضو کامل ICCN UNESCO، عضو کامل LHC |
این شهر در طول تاریخ دارای نامهای مختلفی بوده و یکی از تاریخیترین و قدیمیترین شهرهای شرق ایران و خراسان بهشمار میآید و شهر کهن و تخریب شده نیشابور توسط مورخان با شهرهای شناخته شده دوران طلایی اسلامی چون بغداد،[24][25]دمشق،[26] قاهره،[27] قیروان و بصره مقایسه شده است.[28][29] اَبَرشَهر یکی از نامهای باستانی نیشابور (یا همان نیوشاپور به معنی شاهپور پهلوان) و نام قدیم استانهای خراسان فعلی ایران نوین یا ربع نیشابور[30] بوده است؛ این ناحیه، در متون پهلوی، با دریاچه سوور که آذربرزین مهر (آتش بهرام) در کنار آن قرار داشته، پیوند خورده است.[31] ابرشهر یا همان نیشابور،[32] یکی از ساتراپهای ایران در دوران پیش از اسلام بود و فرمانروا یا مرزبان این ساتراپی، لقب اختصاصی کنارنگ را داشت.[33]
نیشابور در طول تاریخ به دلایل مختلفی چون وجود آب و هوایی منحصر به فرد، معدن فیروزه، صنعت و هنر سفالگری، کشاورزی[34] و قرارگیری در موقعیتی راهبردی-دفاعی،[34] یکی از مسیرهای مهم اقتصادی و اصلی جاده ابریشم،[23][20][19] یکی از قطبهای علوم مادی و اسلامی،[20] و یکی از شهرهای شهره ایران، خصوصاً در دوران طلایی اسلامی بوده[23] و از نیشابور و شخصیتهای نیشابوری بارها در آثار تاریخی، اسطورهای، و ادبی همچون در اوستا (رَئِوَنْت) و شاهنامه[35] سخنی به میان آمده است. در طول تاریخ از نیشابور با عنوان نمادین شهر فیروزه نیز یاد شده و این شهر مرکز صادرات مرغوبترین و با کیفیتترین معدن سنگ فیروزه جهان در طول تاریخ بوده است.[36][37] نیشابور در طول تاریخ بارها تخریب شده و به عنوان نمونه میتوان به تخریبات صورت گرفته در سقوط نیشابور در حملات مغول و زلزلههای پیاپیی که نقشی در تخریبهای متعدد صورت گرفته در این شهر داشتهاند اشاره کرد. اکنون عمده بقایای تاریخی و باستانی ابرشهر یا همان نیشابور کهن که بزرگترین عرصه تاریخی در ایران[38][39] است را میتوان در حاشیه جنوبی شهر کنونی یافت.
شهر امروزین نیشابور از لحاظ اداری دارای سه منطقه شهری بوده و از اهمیت موقعیت ترابری برونشهری آن میتوان به قرارگیری در مسیر جاده ۴۴ ایران، بخشی از بزرگراه ۱ آسیا، و مسیرریلی مشهد-تهران اشاره کرد. در این شهر همچنین میتوان آثار معماری متعدد تاریخی و نوین منحصر به فردی چون آرامگاه خیام نیشابوری، آرامگاه عطار نیشابوری، مجتمع اخترشناسی و افلاکنمای خیام، عمارت و باغ امین اسلامی و باغ ملی نیشابور را مشاهده کرد و نقاط آموزشی، دانشگاهی، تاریخی، تجاری، درمانی، طبیعی و تفریحی متعددی در سطح این شهر دیده میشوند. از مهمترین ویژگیهای اقتصادی کلان نیشابور نیز میتوان به وجود مجتمع فولاد خراسان، نیروگاه سیکل ترکیبی خیام، سه شهرک صنعتی در اطراف شهر، معادن مختلف، صنعت گردشگری و صنعت کشاورزی اشاره کرد.[40]
مردم این شهر و شهرستان عمدتاً به زبان فارسی با گویش نیشابوری صحبت میکنند و نیشابور علاوه بر اهمیت تاریخی و اساطیری در مزدیسنا دارای اهمیت در تاریخ فرقههای مختلف اسلام همچون شیعه دوازه امامی، اهل سنت، تصوف و اسماعیلیه نیز است.
نیشابور یکی از شهرهای عضو ایران در دو سازمان بینالمللی جامعه کهن شهرها (LHC)[41] و ICCN (وابسته به یونسکو)[42] است. همچنین، تعداد زیادی از کشفیات باستانی ناحیه شهر تخریب شده این شهر همانند شطرنج نیشابوری در موزه متروپولیتن نیویورک، موزه بریتانیا لندن، موزه ایران باستان تهران و دیگر موزههای بینالمللی نگهداری و در معرض دید عموم به نمایش گذاشته میشود.[23][43][44]