Tafukt (itri)
Itri yudsen yakk ɣer tegnit / From Wikipedia, the free encyclopedia
Tafukt neɣ Iṭij (azamul-is: ) d yiwen n yitri id-yezgan di tlemnast n unagraw afuyan, temmug amzun d tawinest (tadewṛant), tegber seg plasma iẓeɣlen, yerna tesmunned (temcubbak) yakk d yiger adekran.[8]
Akdu-ines ila (yesɛa) azal n 1,392,684 km, ayen yegdan 109 n tikkal n ukdu n tegnit, ma d takura-ines 2×1030 kg, ayen yegdan 330,000 n tikkal n tkura n tegnit neɣ ayen i d-issiliɣen 99.86% n tkura n unagraw anafuk s timmad-is.[9]
Isefka n wannay | |
---|---|
Isig n umaccaq ɣef tegnit |
1.496× 10⁸ km 8 n tesdatin, 19 n tsinin s ufawatay |
Azal amaskad (V) | −26.74[1] |
Azal amagdez | 4.83[1] |
Asesmel aylalan | G2V |
Tamaɣuzt | Z = 0.0122 |
Akdu uɣmir | 31.6′ – 32.7′[2] |
Tiskanin timezzayin | |
Isig n umaccaq ɣef wammas n umazellaw |
~2.5×1017 km 26000 ifawatayen |
Tanzagt tamazallawt | (2.25–2.50)×108 iseggasen inafuken |
Arured | ~220 km/s (deg tmezzit ɣef wammas n umazellaw) ~ 20|km/s (Isig n tazzla s wassaɣ ɣer yitran yudsen) ~370|u=km/s (s wassaɣ ɣer wammar n tudfirt amikṛuwan) |
Tiskanin tisengamin | |
Isig n ukdu | 1.392684 km[3] |
Aqqaṛ asbegsan | 6.96342 km[3] 109 × tagnit[4] |
Tamezza tasbegsant | 4.379 km[4] 109 × tagnit[4] |
Tigni | 9×10−⁶ |
Tajumma n tiggi | 6.0877 km²[4] 11990 × tagnit[4] |
Ableɣ | 1.412 × 10¹⁸ km³[4] 1300000 × tagnit |
Takura | 1.9891 × 10³⁰ kg[1] 333000 × tagnit[1] |
isig n tneẓẓi | 1.408 × 10³ km/m³[1][4][5] |
Tineẓẓi | ammas : 1.622 × 10⁵kg/m³[1] Afutusfir adday: 2×10-⁴ kg/m³ Krumusfir adday: 5×10−⁶ kg/m³ izɣuɣ ( isig ): 1×10−¹² kg/m3[6] |
Taldayt n tjumma deg uzirig n usebges | 274.0 m/s²[1] 27.94 g 28 × tagnit[4] |
Tazzla n teslullit (seg tjumma) |
617.7 km/s[4] 55 × tegnit[4] |
Taẓɣelt | Ammas ~1.57× 10⁷C[1] Photosphere): 5778 C[1] Kruna: ~5 × 10⁶ C |
Asfijjej (Ltafukt) | 3.846 × 10²⁶ wat[1] ~3.75 × 10²⁸ Lunen ~98 Lumen/wat |
isig n waffa (I) | wat/m−²·Stirdyan -¹ |
Addar | 4.57 n imelyaṛen n iseggasen[7] |
Tisekna timazzayin | |
Annuz agellusan | 7.25°[1] (seg Ecliptic) 67.23° (to the uswir n umazellaw) |
Aluy amaɣad seg tiglezt n ugafa |
286.13° 19 h 4 min 30 s |
Annuz Seg tiglezt n ugafa |
+63.87° 63° 52' s agafa |
Tasnallant Tanzagt n tuzzya (deg usebges) |
25.05 wussan[1] |
(deg tehri n 16° ) | 25.38 wussan 25 d 9 h 7 min 12 s |
(deg tzeglin) | 34.4 wussan[1] |
Tazzla n tuzzya (deg usebges) |
7.189× 10³km/t[4] |
Isegra n Tugnakurt | |
Hidṛujin | 73.46% |
Hilium | 24.85% |
Uksijin | 0.77% |
Kaṛbun | 0.29% |
Uzzal | 0.16% |
Neyon | 0.12% |
Aẓut | 0.09% |
Silisium | 0.07% |
Magnisyum | 0.05% |
Akebri | 0.04% |
Tafukt d yiwet seg yitran n umazellaw n wasif n igenwan igebren seg wugar 200 n imelyaṛen n yitran[10]
Dɣa amazellaw-a s iman-is yeṭṭafar tagrawt n imazellawen niḍen yettusemman s tagrawt tadigant, anda tajumma tanamdalt i teṭṭef tegrawt-a d tawinest azgen n ukdu-ines yettawaṭ ar 10 n imelyan n ifawatayen (iseggasen inafaten).[11]
Ma deg wayen yezzin ɣef tekrura, ad naf ahidṛujin d win i d-issiliɣen kṛad n imkuẓen (¾) n isegra n tkura tanafukt. Ma d ayen i d-yegran, amur ameqqran deg-s d ahilium yakk d wazal n 1,69% n iferdisen iẓayanen am weksujin d usinuksid n ukaṛbun d neyon d wuzzal d iferdisen niḍen.[12]
Tafukt teṭṭafar taggayt n igezlanen iwraɣen s unect n usesmel atraw isennden ɣef tissiwin tiggwanin. S udday, s unect n usesmel atraw, azmul G2 yemmal-d taẓɣelt n tiggi yettawṭen ɣer 5778° C, ma d azamul V d akken tafukt d itri n welkem agejdan[13]. Dɣa imesnallunen ttmeggizent d akken tafuwt d itri meẓẓiyen s wassaɣ, akken i ttɣilen d akken (tafukt) d tin yettfeǧǧijen ugar n 85% n yitran n wasif n igenwan igan deg tuget n tegnatin d igezlanen izeggaɣen. Azal amagdez n tfukt d win issawaṭen ɣer 4.83, dɣa d tafukt i d tafekka tagnnant yettfeǧǧijen yakk s waṭas deg tegnawt n tegnit s wazal amaskad issawṭen ɣer −26.74.[14][15]
Tamrest n tfukt tetteẓẓel s teɣlel deg tallunt, ayen i d-issiliɣen aṭu anafuk igan d tizelɣiwin tuzdimin yeẓẓlen seg yiri n uhiliusfir ɣer wazal n 100 tiggtin tisnullanin, ahilyusfur-a yessiliɣ-d tamuski tamanṭaṭ i meqqren yakk deg unagraw anafuk.[16]dɣa ammas agratraw yeččaray s waṭu anafuk.
Tafukt tettnwiwil (tettḥerrik) deg usigna agratraw adigan i d-izgan deg tama n tlilect tadigant ɣef yiri agensuy n yiɣil n umanar igan d yiwen seg yiɣallen atliwen n umazellaw n wasif n igenwan.[17]
Tafukt tezga-d deg wedras wis 4 deg wayen yezzin ɣef tkura n 50 n yitran yudsen ɣer tegnit (itran i d-izgan deg usutem n 17 n ifawatayen ɣef tegnit), anda itri yudsen yakk ɣer tegnit seld n tfukt iga d procima Centauri yaggugin (ibeɛden) s 4,2 n ifawatayen.[18]
Timezzit tamazallawt n tfukt taggug (tebɛed) ɣef wammas amazallaw s kra n 24,000 ar 26.000 n yifawatayen yerna tsemmed (tettkemmil) yiwen n useggas amazallaw (akken i d-ittbin deg yimsidag n umazallaw) azal n 225 ɣer 250 n imelyan n iseggasen.
Amussu d unwiwel n tfukt s tazzla n 370 km/t ɣer tnila n tezdemt n weyrad neɣ ɣer tezdemt n tenhawt d win i d-yettilin mya amazallaw yettnwiwel s talɣa tamazgayt yakk d wammar n tudfirt amikṛuwan s tazzla n 550 kmt.[19]
Isig n westum gar n tfukt d tegnit d win igan azal n 149.6 n imelyan km. Imusnawen ttɣilen d akken astum-a yettbeddil s unwiwel n tegnit seg uceffalu ɣer ufafuk, Tafat d tin i d-ittfakkan tikli n usutem-a deg 8 n tesdatin d 9 n tsinin, Tafasa n uzenzar anafat n tfukt d tin i d-ittaken tudert s temhalt n tugnaddast,[20], akken daɣen i d-tgellu s unezwu d tignewt, Tigelsin n tfukt d tid yettwassnen deg tegnit seg tallit n uzarmezruy anda aṭas n iɣerfan d wadlisen meggzen tafukt d yellu.[21]