Темір
From Wikipedia, the free encyclopedia
Темір (лат. Ferrum; Fe)[2] — Менделеевтің Периодтық кестесінің 4-ші периодының 8-ші қосымша тобындағы химиялық элемент. Алюминийден кейін жер қабатындағы ең кең/көп таралған металл. Металдар қатарына жататын химиялық белсенділігі бойынша орташа элемент. Негізінен темір деп оның басқа металдардың аз мөлшердегі (0.8%), оның жұмсақтығы мен серпілімділігін сақтайтын қоспа деп атайды. Бірақ практикалық қолданыста темір мен көміртегі қосылысын болатты (2.14% дейінгі көміртегінің массалық үлесін) және шойын (көміртегі массалық үлесі 2.14% аса), онымен қоса тоттанбайтын болаттың легиленген металдармен (хром, марганец, ванадий, т.б.) металдардың аз мөлшерде қосылыстары кең таралған. Осы темірдің қасиеттері оны әлемдегі ең маңызды және тиімді металл болып саналуын қамтамасыз етеді.
| |||||||||||||||
Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
күміс-ақ түсті иілгіш, тұтқыр металл
| |||||||||||||||
Атом қасиеті | |||||||||||||||
Атауы, символ, нөмірі |
Темір, Ferrum (Fe), 26 | ||||||||||||||
Топ типі | |||||||||||||||
Топ, период, блок |
8, 4, d | ||||||||||||||
Атомдық масса (молярлық масса) | |||||||||||||||
Электрондық конфигурация |
[Ar] 3d6 4s2 | ||||||||||||||
Қабықшалар бойынша электрондар |
2, 8, 14, 2 | ||||||||||||||
Атом радиусы |
126 пм | ||||||||||||||
Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
Ковалентті радиус |
Төмен айналу жылдамдығы: 132±3 | ||||||||||||||
Ван-дер-Ваальс радиусы |
194 пм | ||||||||||||||
Ион радиусы |
(+3e) 64 (+2e) 74 пм | ||||||||||||||
Электртерістілігі |
1,83 (Полинг шкаласы) | ||||||||||||||
Электродты потенциал |
Fe←Fe3+ −0,04 В | ||||||||||||||
Тотығу дәрежелері |
−4, −2, −1, 0, +1, +2, +3, +4, +5, +6, +7 | ||||||||||||||
Иондалу энергиясы |
1-ші: 759,1 (7,87) кДж/моль (эВ)
| ||||||||||||||
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
Тығыздық (қ.ж.) |
7,874 г/см³ | ||||||||||||||
Балқу температурасы |
1812 K (1538,85 °C) | ||||||||||||||
Қайнау температурасы |
3134 K | ||||||||||||||
Балқу жылуы |
247,1 кДж/кг 13,8 кДж/моль | ||||||||||||||
Булану жылуы |
~6088 кДж/кг ~340 кДж/моль | ||||||||||||||
Молярлық жылусыйымдылық |
25,14 Дж/(K·моль) | ||||||||||||||
Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
Тор құрылымы |
кубтық көлемдік орталықтанған | ||||||||||||||
Тор параметрлері |
2,866 Å | ||||||||||||||
Дебай температурасы |
460 K | ||||||||||||||
Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
Жылуөткізгіштік |
(300 K) 80,4 Вт/(м·К) | ||||||||||||||
Юнг модульі |
211 ГПа | ||||||||||||||
Жылжу модульі |
82 ГПа | ||||||||||||||
CAS нөмірі |
7440-24-6 |
Табиғатта темір сирек кездеседі, негізі темір-никель метериоттердің кұрамында кездеседі. Жер қыртысында таралуы шамамен 4.65%. Жер ядросынан көпшілігін темір құрғандықтан жер бойында магнит өрісі пайда болады.
Реттік нөмірі — 26, атомдық массасы — 55,847.