ਮੱਕੀ
ਫਸਲ / From Wikipedia, the free encyclopedia
ਮੱਕੀ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ: Maize) ਘਾਹ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਤਾੱਲੁਕ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਅਨਾਜ ਫਸਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ (ਮੱਕੀ ਦੇ ਦਾਣਿਆਂ) ਦੀ ਫਸਲ ਹਾਸਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੱਕੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕੇਂਦਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਲਾਗੇ-ਚਾਗੇ ਅਮਰੀਕੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੱਭਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਹ ਪੂਰੇ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਯੂਰਪ, ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਮੱਕੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫਸਲ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਤਕਰੀਬਨ 332 ਮਿਲੀਅਨ ਮੀਟਰਿਕ ਟਨ ਸਾਲਾਨਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੱਕੀ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਤਕਰੀਬਨ 7 ਮੀਟਰ ਤੱਕ ਉੱਚੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਮਿਆਰੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮੱਕੀ ਦੇ ਪੌਦੇ ਦੀ ਔਸਤ ਉੱਚਾਈ 2.5 ਮੀਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੱਕੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੋਜਨ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਉਤਪਾਦਨ ਕਣਕ ਜਾਂ ਚੌਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬਿਹਤਰ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਮੱਕੀ ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਮੱਕੀ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਮੱਕੀ ਐਥੇਨ, ਜਾਨਵਰ ਫੀਡ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੱਕੀ ਦੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੱਕੀ ਦੇ ਸਟਾਰਚ ਅਤੇ ਮੱਕੀ ਦੀ ਲੜੀ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੱਕੀ ਦੇ ਛੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜਿਸ ਵਿੱਚ: ਡੈਂਟ ਮੱਕੀ, ਚੁੰਘਾਵਾਂ, ਪੌਡ ਮੱਕੀ, ਪੋਪਕਾਰਨ, ਆਟਾ ਮੱਕੀ ਅਤੇ ਮਿੱਠੀ ਮੱਕੀ (ਸਵੀਟ ਕੌਰਨ) ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।
ਮੱਕੀ | |
---|---|
ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੱਕੀ ਦੇ ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਫੁੱਲ | |
Scientific classification | |
Kingdom: | |
(unranked): | |
(unranked): | ਮੋਨੋਕੋਟ |
Family: | ਪੋਏਸ਼ਿਆ |
Genus: | ਜ਼ੀ (ਪੌਦਾ) |
Species: | ਜ਼ੀ. ਮੇਜ਼ |
ਸਾਉਣੀ ਦੀ ਇੱਕ ਫ਼ਸਲ, ਜਿਸ ਦੇ ਟਾਂਡੇ ਦੀ ਢਾਕ ਤੇ ਦਾਣੇਦਾਰ ਛੱਲੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਮੱਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਤੋਂ ਕੋਈ 50 ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮੱਕੀ ਸਾਉਣੀ ਦੀ ਮੁੱਖ ਫ਼ਸਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰੀ ਰੋਟੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੱਕੀ ਤੇ ਕਣਕ ਦੇ ਆਟੇ ਦੀ ਮਿਸ ਵਾਲੀ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਸਿਆਲ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਮੱਕੀ ਦੇ ਆਟੇ ਦੀ ਰੋਟੀ ਤੇ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦਾ ਸਾਗ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮੱਕੀ ਦੀਆਂ ਛੱਲੀਆਂ ਭੁੰਨ ਕੇ ਚੱਬੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਸੁੱਕੀ ਮੱਕੀ ਦੇ ਦਾਣੇ ਭੁੰਨਾ ਕੇ ਚੱਬੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਮੱਕੀ ਦੀਆਂ ਖਿਲਾਂ ਤੇ ਭੂਤ ਪਿੰਨੇ ਵੀ ਬਣਾ ਕੇ ਖਾਧੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਮੱਕੀ ਦੇ ਜਿਸ ਟਾਂਡੇ ਨੂੰ ਛੱਲੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ ਉਸ ਨੂੰ ਖੱਸੀ ਟਾਂਡਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮੱਕੀ ਦੇ ਟਾਂਡੇ ਦੇ ਨਿਸਰੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਬਾਂਬੂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਮੱਕੀ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਅਨਾਜ ਨਾਲੋਂ ਮੱਕੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[1] 2021 ਵਿੱਚ, ਕੁੱਲ ਵਿਸ਼ਵ ਉਤਪਾਦਨ 1.2 ਬਿਲੀਅਨ ਟਨ ਸੀ। ਮੱਕੀ ਪੂਰੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਗਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਅਨਾਜ ਦੀ ਫਸਲ ਹੈ, 2021 ਵਿੱਚ ਇਕੱਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ 384 ਮਿਲੀਅਨ ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਉਗਾਈ ਗਈ।[2] ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਮੱਕੀ ਸਾਉਣੀ ਦੀ ਮੁੱਖ ਫ਼ਸਲ ਨਹੀਂ ਰਹੀ। ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਖਾਸਕਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਸਾਉਣੀ ਦੀ ਮੁੱਖ ਫ਼ਸਲ ਝੋਨਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ, ਜਲੰਧਰ, ਰੋਪੜ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਅਤੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ ਮੱਕੀ ਬੀਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[3]