Dekret grudniowy
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Dekret grudniowy – dekret wprowadzony 21 grudnia 1807 roku przez władze Księstwa Warszawskiego. Stanowił akt wykonawczy do czwartego artykułu konstytucji Księstwa Warszawskiego, nadającego wolność osobistą wszystkim mieszkańcom Księstwa[1].
Dekret wprowadzał zasady kapitalistycznej własności ziemi zamiast poprzedniej feudalnej, co oznaczało formalnie, że feudalna relacja między panem a chłopem została zastąpiona cywilnoprawnym stosunkiem dwóch teoretycznie równych stron: właściciela ziemi i jej użytkownika. Faktycznie oznaczało to, że właścicielami ziemi w Księstwie pozostawali szlachcice. Chłopi natomiast nie tylko nadal nie mieli tytułu własności ziemi, którą użytkowali, ale tracili zwyczajowe prawa, które uniemożliwiały lub utrudniały szlachcie usuwanie poddanych z gospodarstwa[1]. Po wejściu w życie dekretu grudniowego chłopi, choć formalnie byli już wolnymi ludźmi, w zamian za użytkowanie ziemi byli zobowiązani wypełniać na rzecz właściciela „powinności”, czyli najczęściej pańszczyznę. W przeciwnym wypadku mogli być wyrugowani z gospodarstwa przez szlachcica[2].
- Osobny artykuł: Rugi chłopskie.
Na mocy dekretu grudniowego chłop mógł dowolnie przemieszczać się po terenie państwa, jednak był zobowiązany do pozostawienia swemu panu tzw. załogi, czyli inwentarza żywego, budynków i narzędzi, a także zasiewów[3]. Konsekwencją wydania dekretu grudniowego było ekonomiczne uzależnienie chłopstwa od właścicieli ziemskich, gdyż wielu mieszkańców wsi nie miało możliwości znalezienia zajęcia poza rolnictwem. Z drugiej strony artykuł 3 stawiając jako warunek korzystania z ziemi wykonywanie „dotychczasowych powinności” utrzymywał pańszczyznę.
Dekret niekorzystny dla chłopów pomimo uzyskania przez nich wolności osobistej[4], w porównaniu z zabraniającym samowolnego usuwania z ziemi Uniwersałem Połanieckim stanowił krok wstecz[5]. W Księstwie Warszawskim mawiano żartobliwie, że dekret „zdejmował chłopu kajdany z nóg razem z butami”[6].