Historia Polski (1572–1697)
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Historia Polski w latach 1572–1697 – historia Polski w czasie panowania władców elekcyjnych Rzeczypospolitej w latach 1572–1697.
W okresie tym Rzeczpospolita osiągnęła maksymalny w swojej historii zasięg terytorialny, wynoszący w 1634 roku 990 000 km²[1]. W latach 1592–1599 istniała unia polsko-szwedzka. W 1610 wojska Rzeczypospolitej zdobyły Moskwę, w 1611 w Warszawie miał miejsce hołd zdetronizowanego cara moskiewskiego przed królem Polski Zygmuntem III Wazą. Jego syn Władysław IV Waza był jednocześnie królem Polski, wielkim księciem litewskim, wybranym i tytularnym carem rosyjskim i tytularnym królem Szwecji. W połowie XVII wieku nastąpiło jednak podważenie pozycji międzynarodowej Polski, spowodowane wybuchem powstania Chmielnickiego w 1648 roku, interwencją rosyjską po stronie kozaków i wybuchem wojny polsko-rosyjskiej w 1654 roku oraz najazdem szwedzkim w 1655 roku. Osłabione państwo padło ofiarą najazdu turecko-tatarskiego w 1672 roku. Zakończona zwycięstwem wojsk Jana III Sobieskiego odsiecz wiedeńska 1683 roku okryła międzynarodową sławą oręż polski.
System polityczny Rzeczypospolitej w połowie XVII wieku uległ jednak erozji. Dążenie króla Jana II Kazimierza Wazy i jego żony Ludwiki Marii Gonzagi do wzmocnienia władzy monarszej poprzez wprowadzenie elekcji vivente rege doprowadziło do reakcji magnaterii, która posługiwała się szlachtą, wpadającą w coraz większe od niej uzależnienie typu klienckiego.
W tym czasie rozwój gospodarki polskiej, opartej w dużej mierze na działalności produkcyjnej folwarków szlacheckich, wykorzystujących pracę chłopów pańszczyźnianych, sprawił, że Rzeczpospolita na początku XVII wieku stała się dostawcą do Europy środkowej zbóż, bydła, drewna, konopi itp. Wobec rewolucji cen korzystny terms of trade spowodował wzmocnienie trendu eksportu surowców i importu towarów gotowych. W 1618 roku przez Gdańsk wyeksportowano maksymalną liczbę 200 000 łasztów zboża[2].
Na okres ten przypada rozwój objętej królewskim mecenatem sztuki barokowej w Polsce. Nastąpił rozwój polskiej literatury barokowej, w Rzeczypospolitej tworzyło wielu wybitnych kompozytorów muzyki baroku. W kraju czynnych było wielu światowej klasy architektów, budowniczych, malarzy, rzeźbiarzy i sztukatorów. Powstało wiele kościelnych fundacji monarszych, duchownych i magnackich.
Wojny w połowie XVII wieku zadały jednak cios urbanizacji kraju, nastąpił spadek liczby ludności miejskiej, widoczny był proces agraryzacji miast, wiele ośrodków w tym m.in. miasta prywatne stało się jedynie zapleczem latyfundiów magnackich.
Był to jednocześnie czas zwycięstwa kontrreformacji w Polsce, wprowadzenia w kraju szkolnictwa jezuickiego. Kościół katolicki po zawarciu unii brzeskiej w 1596 roku stopniowo poszerzał swój stan posiadania przeciągając na swoją stronę ludność prawosławną. Pomimo przypadków nietolerancji wyznaniowej, sytuacja innowierców w Rzeczypospolitej i tak była lepsza od ich położenia w Europie Zachodniej.
Fenomenem w tym okresie była ideologia szlacheckiego sarmatyzmu, który uważany jest za spójny i zaskakująco elastyczny zestaw wartości rodzinnych, społecznych i narodowych[3].
- Osobne artykuły: Sztuka barokowa w Polsce, Architektura barokowa w Polsce, Literatura polska – barok, Sarmatyzm i Magnateria polska.