Literatura białoruska
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Literatura białoruska – literatura w języku białoruskim, która powstała na ziemiach współczesnej Białorusi, jak i poza jej granicami. Jej geneza sięga czasów Rusi Kijowskiej, gdy rozpoczęło się kształtowanie piśmiennictwa staroruskiego. Wyodrębnienie się literatury białoruskiej nastąpiło na przełomie XIV–XV wieku, a jej rozkwit przypadł na XVI–XVII wiek.
Język ruski (starobiałoruski) był językiem urzędowym w Wielkim Księstwie Litewskim do 1696, kiedy ostatecznie ustaliła się tam supremacja języka polskiego[1][2]. W języku ruskim został spisany Statut Litewski oraz powstawały dzieła polemiczne i religijne. W 1517 roku Franciszek Skaryna w Pradze wydał pierwszą książkę w języku starobiałoruskim. W XVII wieku – w czasach działalności Symeona Połockiego – nastąpił rozwój sylabicznej poezji barokowej i dramatu szkolnego. W XVIII wieku białoruskie piśmiennictwo upadło, odrodziło się na początku XIX wieku – w epoce romantyzmu. W pierwszej połowie XIX wieku powstał poemat parodystyczny anonimowego autora Taras na Parnasie, na terenach białoruskich działali romantycy Jan Barszczewski, Jan Czeczot, Wincenty Dunin Marcinkiewicz, Aleksandr Rypiński. W drugiej połowie XIX wieku w literaturze białoruskiej rozpoczął się okres realizmu. Do przedstawicieli tego nurtu należeli Franciszek Bohuszewicz, Adam Hurynowicz i Janka Łuczyna. Po rewolucji 1905–1907 roku w Wilnie wydawano pierwsze białoruskie gazety. „Nasza Dola” ukazywała się w 1906 roku, „Nasza Niwa” wychodziła w latach 1906–1915. Wokół tych wydawnictw zaczęło się kształtowanie pierwszego środowiska literatów o sprecyzowanych poglądach przynależności do narodu białoruskiego. Wśród nich znaleźli się Maksim Bahdanowicz, Janka Kupała, Jakub Kołas, Zmitrok Biadula, Maksim Harecki, Aleś Harun, Ałaiza Paszkiewicz. Literatura białoruska przed I wojną światową łączyła w sobie cechy romantyczne, realistyczne i modernistyczne. Przed utworzeniem Białoruskiej Republiki Ludowej w 1918 roku dzieła literackie poświęcane były przede wszystkim problematyce społecznej i nosiły charakter patriotyczny.
W 1919 roku powstała Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka. W 1922 roku rozpoczęto wydawania czasopisma „Połymia”. W latach 1923–1928 ukazywał się periodyk „Maładniak”, w latach 1926–1931 – „Uzwyszsza”, wokół których koncentrowała się działalność pisarzy białoruskich, zarówno starszego, jak i młodszego pokolenia. Należeli do nich poeci Michaś Czarot, Uładzimir Dubouka(inne języki), Andrej Aleksandrowicz, Aleś Dudar(inne języki), prozaicy Maksim Harecki, Ciszka Hartny, Kuźma Czorny, dramatopisarze Jeuscihniej Mirowicz, Michajła Hramyka. Poza granicami BSRR literatura białoruska rozwijała się w Kownie, Wilnie i Pradze. W tych miastach tworzyli Michaś Maszara, Pilip Piestrak, Kazimir Swajak, Maksim Tank. W 1932 roku założono wydawnictwo Litaratura i mastactwa. W 1934 roku utworzono Związek Pisarzy Białoruskiej SRR. W twórczości literatów zapanował socrealizm. Głównymi przedstawicielami tego nurtu byli Piatro Hlebka i Piatruś Brouka. Inne organizacje literackie uległy delegalizacji, a ich członków oskarżono o nacjonalizm i zastosowano wobec nich represje.
Literatura białoruska po II wojnie światowej przesiąknięta była tematyką wojenną i motywami budowy socjalizmu. W tym czasie ukazały się powieści Janki Bryla, Iwana Mieleża, Pilipa Piestraka, Iwana Szamiakina. W połowie lat sześćdziesiątych XX wieku literatura białoruska nawiązywała do tematów narodowych, społecznych, historycznych, moralnych. Pojawiła się tendencja do uzyskania przez literatów swobody wyrazu. W tym okresie tworzyli Wasil Bykau, Janka Bryl, Uładzimir Karatkiewicz, Andrej Makajonak, Iwan Ptasznikau, Aleś Razanau. Współcześnie literatura białoruska na nowo odkrywa twórczość pisarzy, działających na emigracji, jak Natalla Arsienniewa, Masiej Siadniou(inne języki), Aleś Saławiej[3].