Roman Jakobson
językoznawca amerykański pochodzenia rosyjskiego / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Roman Jakobson?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Roman Osipowicz Jakobson (ros. Рома́н О́сипович Якобсо́н; ur. 11 października?/23 października 1896 w Moskwie, zm. 18 lipca 1982 w Bostonie) – rosyjski językoznawca, teoretyk literatury, slawista oraz teoretyk języka[1]. Współtwórca metody strukturalnej, w swojej pracy łączył kompetencje literaturoznawcy i językoznawcy.
Studiował na uniwersytetach w Moskwie, następnie w Pradze. W latach 1933–1938 wykładał na uniwersytecie w Brnie[1]. W latach 1946–1949 był kierownikiem katedry slawistyki Columbia University w Nowym Jorku, następnie profesor w Harvard University; od 1958 w Massachusetts Institute of Technology. Był członkiem wielu akademii nauk, w tym PAN od 1959.
W okresie międzywojennym był twórcą i jednym z czołowych teoretyków praskiej szkoły strukturalistycznej[1]. Stworzył tzw. metodę dychotomiczną, a także rozwinął typologię systemów fonologicznych.
W rozprawie Poetyka w świetle językoznawstwa (polski przekład w: W poszukiwaniu istoty języka, t. 2) przedstawił jeden z najbardziej dziś rozpowszechnionych modeli komunikacji językowej i wywiódł z niej typologię funkcji języka (będącą rozszerzeniem typologii Karla Bühlera). Jako konstytutywne dla każdego aktu mowy Jakobson wymienia sześć czynników:
- nadawcę (komunikatu),
- kontekst,
- komunikat,
- kontakt (między nadawcą i odbiorcą),
- kod (wspólny dla nadawcy i odbiorcy) oraz
- odbiorcę.
W zależności od tego, który z tych elementów jest najbardziej wyeksponowany, można mówić o sześciu różnych funkcjach języka:
- emotywnej (termin Antona Marty, inaczej: ekspresywna) – gdy komunikat skupiony jest na nadawcy,
- poznawczej (inaczej: oznaczająca bądź denotatywna) – gdy skupiony jest na kontekście (wspólnym świecie nadawcy i odbiorcy),
- poetyckiej – gdy komunikat skupiony jest na samym sobie,
- fatycznej (termin Bronisława Malinowskiego) – gdy skupiony jest na kontakcie,
- metajęzykowej (termin Alfreda Tarskiego) – gdy skupiony jest na kodzie
- konatywnej – gdy skupiony jest na odbiorcy.
Jakobson był też autorem kilku tekstów dotyczących literatury polskiej (między innymi analizy wierszy Norwida i Wierzyńskiego).