The Formation of Vegetable Mould through the Action of Worms
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
The Formation of Vegetable Mould through the Action of Worms (pol. O tworzeniu się gruntu przez działalność robaków[uwaga 1]) – ostatnia praca naukowa Karola Darwina, opublikowana w 1881, będąca pierwszą poważną rozprawą badawczą poświęconą dżdżownicom.
Praca – ostatnia naukowa rozprawa Darwina – została wysłana do druku w maju 1881 i ukazała się 10 października 1881[1]. Była kontynuacją obserwacji Darwina poczynionych czterdzieści lat wcześniej podczas wakacji u jego wuja, Josiah Wedgwooda. Darwina zastanowił fakt, że kamyki, kawałki węgla drzewnego i inne niegnijące, a stosunkowo duże obiekty pozostawione na powierzchni ziemi, po jakimś czasie powoli się w nią zapadają. Jego wuj zasugerował, że powodem może być ruch gleby wywoływany przez dżdżownice[2] – Darwin rozwinął tę myśl w pracy przedstawionej 1 listopada 1837 na posiedzeniu Londyńskiego Towarzystwa Geologicznego i następnie opublikowanej w On the formation of mould w drugim tomie „Proceedings of the Geological Society of London”[3].
W swojej autobiografii Darwin wspominał:
Posłałem teraz do druku rękopis niewielkiego dziełka „O tworzeniu się gruntu przez działalność robaków”. Jest to przedmiot małego znaczenia, a nie wiem, czy zainteresuje on jakichbądź czytelników, ja zaś bardzo się nim zaciekawiłem. Książka ta stanowi uzupełnienie krótkiej rozprawki, którą przed czterdziestu przeszło lały przeczytałem na posiedzeniu Towarzystwa Geologicznego i która obudziła znów we mnie dawne myśli, dotyczące geologii[4].
Wbrew obawom autora książka była bardzo popularna: pierwsze wydanie w nakładzie 1000 egzemplarzy sprzedało się szybko, do końca roku dodrukowano 5 tys. egzemplarzy[1]. Do lutego 1884 sprzedano 8,5 tys. sztuk[4], a do końca XIX w. – 13 tys. Książka sprzedawała się lepiej niż O powstawaniu gatunków[1]. Już w 1882 ukazały się tłumaczenia rosyjskie, niemieckie, francuskie i włoskie; w 1896 wydano przekład na ormiański (z rosyjskiego), w 1938 – japoński, a w 1954 – chiński[5].
Darwin jako pierwszy zwrócił uwagę na ogromny kumulatywny efekt pracy tysięcy niewielkich organizmów jak dżdżownice. Krytycy uważali jego szacunki za przesadne: oceniał liczebność dżdżownic na ok. 50 tys./akr (124 tys./ha), a ilość ich odchodów na 18 ton rocznie. W rzeczywistości Darwin poważnie nie doszacował liczebności (i efektów działań) pierścienic – ich rzeczywista liczba zbliża się do miliona na akr (2,47 mln/ha)[6].
Książka jest powrotem do jednego z wczesnych zainteresowań Darwina – geologii. Podkreśla w niej znaczenie długotrwałych, powolnych procesów zachodzących za sprawą pozornie mało znaczących organizmów. Wyraźne są paralele między tym dziełem a pierwszą rozprawą naukową Darwina, w której pisał o rafach koralowych, także tworzonych przez niewielkie organizmy. Było to także nawiązanie do teorii długotrwałych procesów geologicznych Charlesa Lyella[2].
Przygotowując książkę, Darwin prowadził metodyczne badania nad zachowaniami dżdżownic, zbierając egzemplarze, przygotowując dziko żyjącym w jego ogrodzie dżdżownicom różne rodzaje pożywienia i sprawdzając ich preferencje; wyciągając liście z norek pierścienic i notując, w jakim położeniu zostały wciągnięte do norki (181 z 277 liści zostało wciągniętych końcem do przodu). Aby zbadać efektywność działań dżdżownic, przygotowywał sztuczną „karmę” – trójkątne kawałki papieru – i obserwował, w jaki sposób zostaną wciągnięte do norek – uprzednio sprawdziwszy osobiście, jaki jest najbardziej efektywny sposób wprowadzenia papierka do wąskiej rurki[7]. Prowadził także szeroką korespondencję z uczonymi z innych krajów, którzy nadsyłali mu okazy i próbki ich odchodów. Dzięki szczegółowym badaniom praca ma wartość naukową do czasów współczesnych i stała się podstawą do rozwoju nauki o skąposzczetach (oligochetologii)[8] oraz nowego działu gleboznawstwa[2].