Wymieranie kredowe
masowe wymieranie kończące erę mezozoiczną / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Wymieranie kredowe?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Wymieranie kredowe – masowe wymieranie sprzed 66 milionów lat, podczas którego wyginęło około 3/4 gatunków roślin i zwierząt żyjących na Ziemi, w tym nieptasie dinozaury[1][2][3]. Wyznacza ono koniec okresu kredowego i ery mezozoicznej, a początek kenozoiku, ery trwającej obecnie.
W zapisie geologicznym zdarzeniu temu odpowiada cienka warstwa osadów, granica K-T, spotykana na całym świecie w skałach morskich i lądowych, zawierająca podwyższoną ilość irydu, metalu rzadkiego w skorupie ziemskiej, obficiej występującego zaś w planetoidach.
Ogólnie przyjmuje się, że wymieranie spowodowane zostało uderzeniem masywnej planetoidy, co wywołało katastrofalne efekty dla globalnego środowiska, w tym przedłużającą się zimę, uniemożliwiającą fotosyntezę[4]. Hipotezę impaktu potwierdziło odkrycie mierzącego 180 km krateru Chicxulub na granicy Zatoki Meksykańskiej i półwyspu Jukatan w późnych latach siedemdziesiątych XX wieku[5]. Stanowi on dowód, że granica K-T reprezentuje pozostałości uderzenia planetoidy[6]. Fakt wymierania w tym samym czasie stanowi argument za hipotezą impaktową[6]. Jednakże niektórzy naukowcy podtrzymują opinię, że wymieranie spowodowały bądź spotęgowały inne czynniki, jak erupcje wulkaniczne[7], zmiany klimatyczne czy zmiany poziomu morza.
Na przełomie kredy i trzeciorzędu wyginęła szeroka gama gatunków. Najbardziej znane z nich są nieptasie dinozaury. Wymarło wtedy wiele innych organizmów lądowych, wśród nich niektóre ssaki, pterozaury, ptaki[8], jaszczurki[9], owady[10] i rośliny[11]. W oceanach wymieranie to wyniszczyło wielkie jaszczurki morskie mozazaury, plezjozaury, pewne ryby[12], w tym rekiny, mięczaki (zwłaszcza amonity) i wiele gatunków planktonu. Szacuje się, że wyginęło wtedy 75% lub więcej wszystkich żyjących na Ziemi gatunków[13]. Wyginięcie wielu grup stworzyło szansę dla innych organizmów. W jego wyniku wiele grup przeszło gwałtowną radiację adaptacyjną, nagłe i obfite różnicowanie się w nowe formy i gatunki zajmujące opuszczone nisze ekologiczne. Ssaki szczególnie zróżnicowały się w paleogenie[14]. Powstały nowe formy, jak koniowate, walenie, nietoperze czy naczelne. Ptaki[15], ryby[16] i prawdopodobnie jaszczurki również przeszły radiację[9].