Giudaissem
From Wikipedia, the free encyclopedia
Il giudaissem (dal grec ἰουδαϊσμός ioudaismos, ebraic יהדות Jahadut) è d’ina vart la religiun, la tradiziun, la moda da viver, la filosofia e la cultura dals gidieus (scrit cun minuscla); da l’autra vart designescha il term er la communitad dals Gidieus (sco etnia u pievel, scrit cun maiuscla).
La religiun giudaica, che vegn circumscritta sco ‹monoteissem etic›[1], furma la pli veglia da las religiuns monoteisticas-abrahamiticas. Ella cumpiglia in’istorgia da bundant 3000 onns.
Ins differenziescha entaifer il giudaissem tranter ils aschkenasim ed ils sefardim (cf. sutvart). Dapi che l’illuminissem giudaic è sa fatg valair, vegn ultra da quai distinguì tranter il giudaissem da refurma (u liberal), conservativ ed ortodox (che cumpiglian mintgamai differentas sutgruppas e tendenzas).
La basa dal giudaissem furma la Tora (‹lescha›)[2]. Igl èn quai ils tschintg cudeschs da Moses che represchentan per ils gidieus la pli impurtanta part da la bibla ebraica (Tanach). Vitiers vegnan las scrittiras rabinicas ch’explitgeschan la Tora e che vegnan numnadas tradiziunalmain la ‹Tora orala›.
L’onn 2016 vivevan en tut il mund radund 14,5 milliuns gidieus, la gronda part en l’Israel ed en ils Stadis Unids da l’America. 10 fin 15 procent vegnan attribuids a l’ortodoxia giudaica.