Osvensim konslageri
From Wikipedia, the free encyclopedia
Osvensim konslageri (nemischa: ; shuningdek KL Auschwitz yoki KZ Auschwitz deb ham ataladi) Ikkinchi jahon urushi va Holokost davrida fashistlar Germaniyasi tomonidan bosib olingan Polshada (1939-yilda Germaniyaga qoʻshilgan qismida[1] 40 dan ortiq konsentratsion va qirgʻin lagerlaridan iborat kompleks edi. Lager 3 qismdan iborat: Osvensim I Osvensimdagi asosiy lager (Stammlager); Osvensim IOsvensim II-Birkenau, gaz kameralari boʻlgan konsentratsion va qirgʻin lageri; Osvensim IOsvensim III-Monowitz, IG Farben kimyoviy konglomerati uchun mehnat lageri[2]. Lagerlar natsistlarning yahudiylar masalasini yakuniy hal etishining asosiy joyiga aylandi.
Germaniya 1939-yil sentabrda Polshaga bostirib kirib, Ikkinchi jahon urushini qoʻzgʻatgandan soʻng, Shutsstaffel (SS) Osvensim I armiya kazarmasini harbiy asirlar lageriga aylantirdi[3].
Siyosiy mahbuslarni Osvensimga dastlabki tashish deyarli lager tashkil etilgan paytda faqat polshaliklardan iborat edi. Dastlabki ikki yil davomida mahbuslarning asosiy qismi polyaklar boʻlgan[4].
1940-yil may oyida lagerga mahbuslar olib kelingan. Mahbuslar eng arzimas sabablarga koʻra kaltaklangan, qiynoqqa solingan va qatl etilgan. Sovet va polshalik asirlarning birinchi gaz bilan oʻldirilishi 1941-yil avgust oyida Osvensim I ning 11-blokida sodir boʻlgan. Osvensim II qurilishi keyingi oyda boshlandi va 1942-yildan 1944-yil oxirigacha yuk poyezdlari Germaniya tomonidan bosib olingan butun Yevropadan yahudiylarni lagerning gaz kameralariga yetkazib berdi. Osvensimga yuborilgan 1,3 million kishidan 1,1 million nafari oʻldirilgan. Qurbonlar soniga 960 000 yahudiy (ulardan 865 000 nafari yetib kelganida gazdan nobud qilingan), qolgan o‘limlar 74 000 etnik polyaklar, 21 000 siganlar, 15 000 sovet harbiy asirlari va 15 000 ga yaqin boshqa yevropaliklar soni bilan bog‘liq[5]. Gazdan tashqari ochlik, charchoq, kasallik, individual qatl yoki kaltaklash orqali oʻldirilgan. Boshqalar tibbiy tajribalar paytida oʻldirilgan.
Kamida 802 mahbus qochishga harakat qildi, 144 nafari omadli boʻldi va 1944-yil 7-oktyabrda gaz kameralarini boshqaradigan mahbuslardan iborat ikkita Sonderkommando boʻlinmasi muvaffaqiyatsiz qoʻzgʻolonni boshladi. Holokost tugaganidan keyin faqat 789 Schutzstaffel xodimi (15 foizdan koʻp boʻlmagan) sudga tortilgan. Bir necha kishi, jumladan, lager komendanti Rudolf Xoss qatl qilindi. .
1945-yil yanvar oyida Sovet Qizil Armiyasi Osvensimga yaqinlashdi. Urush tugashi bilanoq, SS lager aholisining koʻp qismini gʻarbga Germaniya va Avstriya ichidagi lagerlarga joʻnatdi. Sovet qoʻshinlari lagerga 1945-yil 27-yanvarda kirishdi, bu kun 2005-yildan beri Xolokostni Xotiralash Xalqaro kuni sifatida nishonlanadi. Urushdan keyingi oʻn yilliklarda Primo Levi, Viktor Frankl va Elie Wiesel kabi omon qolganlar oʻzlarining tajribalari haqida xotiralar yozdilar va lager Xolokostning asosiy ramziga aylandi. 1947-yilda Polsha Osvensim I va II oʻrnida Osvensim-Birkenau davlat muzeyiga asos solgan va 1979-yilda YuNESKO tomonidan Jahon merosi roʻyxatiga kiritilgan.