Realizm (Badiiy harakat)
From Wikipedia, the free encyclopedia
Realizm Fransiyada 1840-yillarda, (yaʼni 1848-yilgi Fransiya inqilobi davrida) paydo boʻlgan badiiy oqim edi[1]. Realistlar 19-asr boshidan fransuz adabiyoti va sanʼatida hukmronlik qilgan romantizmni rad etishdi. Realizm ekzotik mavzuga va romantik harakatning haddan tashqari emotsionalizmiga va dramasiga qarshi isyon koʻtardi. Aksincha, u haqiqiy va tipik zamonaviy odamlar va vaziyatlarni haqiqat va aniqlik bilan tasvirlashga, hayotning yoqimsiz yoki jirkanch tomonlarini chetlab oʻtmaslikka harakat qilgan. Harakat badiiy asarda ilgari rad etilgan, tushunarsiz mavzular va voqealarga eʼtibor qaratishni maqsad qilgan. Realistik asarlar oddiy hayotda yuzaga keladigan vaziyatlarda barcha toifadagi odamlarni tasvirlab bergan va koʻpincha sanoat va tijorat inqiloblari olib kelgan oʻzgarishlarni aks ettirgan. Realizm, birinchi navbatda, dunyoning ideal tasvirlarini oʻz ichiga olmaydi, balki narsalarning koʻzga qanday koʻrinishi bilan bogʻliq boʻlgan. Bunday „realistik“ asarlarning mashhurligi fotografiyaning joriy etilishi bilan ortdi — yangi vizual manba odamlarda ob’ektiv ravishda real koʻrinadigan tasvirlarni yaratish istagini tugʻdirdi.
Realistlar kundalik mavzular va vaziyatlarni zamonaviy sharoitlarda tasvirladilar va barcha ijtimoiy tabaqalarning shaxslarini xuddi shunday tasvirlashga harakat qildilar. Gʻamgin tuproqli palitralar odatda sanʼatda uchraydigan goʻzallik va idealizatsiyani eʼtiborsiz qoldirish uchun ishlatilgan. Bu harakat qarama-qarshiliklarga sabab boʻldi, chunki u ijtimoiy qadriyatlar va yuqori sinflarni maqsadli ravishda tanqid qildi, shuningdek, sanoat inqilobi bilan birga kelgan yangi qadriyatlarni oʻrgandi. Realizm zamonaviy hayot va sanʼatni birlashtirishga intilish tufayli zamonaviy sanʼat harakatining boshlanishi sifatida keng tarqalgan[2]. Klassik idealizm, romantik emotsionalizm va dramadan bir xil tarzda qochish kerak edi va koʻpincha mavzularning salbiy yoki tartibsiz elementlari tekislanmagan yoki oʻtkazib yuborilmagan. Sotsrealizm ishchilar sinfini tasvirlashga urgʻu beradi va ularga sanʼatdagi boshqa sinflar kabi jiddiy munosabatda boʻladi, lekin realizm, sunʼiylikdan qochish, insoniy munosabatlar va hissiyotlarni yaxshilash ham realizmning maqsadi edi. Subyektlarga qahramonona yoki sentimental tarzda muomala qilish ham rad etildi[3].
Realizm sanʼat harakati sifatida Fransiyada Gustav Kurbe tomonidan boshlan berilgan. U butun Evropa boʻylab tarqaladi va asrning qolgan qismida va undan keyingi davrda oʻz taʼsirini koʻrsatdi, ammo u sanʼatning asosiy oqimiga kiritilganligi sababli, u badiiy uslubni saqlash uchun atama sifatida kamroq tarqalgan va foyda bergan. Impressionizm kirib kelgandan keyin, aniq illuzionistik chizmalarning ahamiyatini pasaytirgan harakatlar, bu koʻpincha anʼanaviy va qatʼiy sanʼat uslubidan foydalanishga ishora qilgan. U sanʼatdagi bir qator keyingi harakatlar va tendentsiyalar uchun ishlatilgan, baʼzilari fotorealizm kabi ehtiyotkorlik bilan ishlanadigan illyuzionistik tasvirni oʻz ichiga oladi, boshqalari esa „realistik“ mavzuni ijtimoiy maʼnoda tasvirlash yoki ikkisini ham oʻz ichiga oladi.