رأی بدیل
From Wikipedia, the free encyclopedia
رأی بدیل[persian-alpha 1] نوعی نظام انتخاباتی اکثریتی و ترجیحی است که رأیدهنده نامزدان را بر مبنای صلاحیت در برگهٔ رأی رتبهبندی میکند. نامزدی که اکثریت مطلق رتبههای اول برگههای رأی را کسب کند، برنده خواهد بود. اگر نامزدی با این شرایط موجود نبود، نامزدی که کمترین رتبههای اول را دریافت کرده حذف میشود و رأیهای انتخابکنندگانش بر حسب ترجیحات برگههای رأی بین نامزدان باقیمانده توزیع میشود. این مراحل آنقدر تکرار میشود تا بالاخره یکی از نامزدان حائز اکثریت مطلق آرا شود. در این روش وضعیت شمارش آرا بهگونهای است که گویی دورهای حذفی متعدد برگزار میشود ولی همگی فقط با یک نوبت رأیدهی. از این رو نام دیگر این نظام انتخاباتی دور حذفی سریع[persian-alpha 2] است. انتخابات با روش رأی بدیل معمولاً در حوزههای انتخاباتی تکنماینده برگزار میشود.
مهمترین حسن روش رأی بدیل به روش رایج نخستگزینی آن است که نامزد پیروز به جای کسب اکثریت نسبی، اکثریت مطلق آرا را کسب میکند و در نتیجه از مشروعیت و پشتوانهٔ بیشتری برخوردار است. این همان فلسفهٔ نظام انتخاباتی دومرحلهای است که در برخی کشورها (نظیر ایران و افغانستان) برای تعیین رئیسجمهور به کار میرود، با این تفاوت که هزینههای گزاف دور دوم انتخابات را از روی دوش برگزارکنندگان و نامزدان بر میدارد و باعث صرفهجویی در وقت رأیدهندگان نیز میشود. روش رأی بدیل تا حدودی از میزان آرای بیاثر میکاهد، ولی نه به اندازهٔ نظامهای تناسبی. همچنین، برگههای رأی ترجیحی امکان رأیدهی صادقانه را به رأیمندان میدهد و انگیزهٔ رأیدهی تاکتیکی را از بین میبرد. رأی بدیل از کارزارهای تخریبی به میزان قابل توجهی میکاهد زیرا نامزدان باید برای جلب اولویت دوم رأیدهندگان نیز بکوشند. از همین رو روش رأی بدیل میانهروی سیاسی و اعتدال را ترویج و با افراطگرایی مقابله میکند. رأی بدیل میتواند نقش مؤثری در تقویت همبستگی در جوامعی ایفا کند که بهشدت متکثر هستند.
رأی دادن به روش ترجیحی برای برخی رأیدهندگان دشوار است. شمارش آرا با دست نیز زمانبر است. چون رأی بدیل یک نظام اکثریتی است، استفاده از آن برای انتخاب یک گروه (مثلاً انتخابات مجلس) لزوماً به تسهیم متناسب و عادلانهٔ کرسیها بین احزاب منجر نخواهد شد، و حتی ممکن است اکثریت ساختگی ناشی از رأی بدیل نسبت به سایر نظامهای اکثریتی چون نخستگزینی نامتناسبتر باشد. مهمترین ایرادی که ریاضیدانان از لحاظ نظری به روش رأی بدیل میگیرند، نقض معیار یکنوایی است، هرچند دربارهٔ احتمال وقوع این نقیصه در عمل اتفاقنظر ندارند و تخمینهایشان از ۰٫۰۲۵ درصد تا ۱۵ درصد متفاوت است.
از نظام رأی بدیل در حال حاضر در انتخابات مجالس ملی کشورهای استرالیا و پاپوآ گینه نو استفاده میشود. از این نظام در برخی انتخابات محلی و استانی کشورهای اروپا و آمریکای شمالی نیز استفاده میشود. انتخابات ریاستجمهوری ایرلند و بوسنی و هرزگوین و انتخابات مقامات شهری در سان فرانسیسکو و مینیاپولیس و چندین شهر دیگر آمریکا نیز به همین شیوه برگزار میشوند. چندین حزب بزرگ در سرتاسر جهان — نظیر احزاب کارگر و لیبرال دموکرات در بریتانیا و هر سه حزب بزرگ کانادا — برای انتخاب رهبرشان از روش رأی بدیل سود میبرند. انتخاب رؤسای برخی از انجمنهای تخصصی و دانشگاهی نظیر انجمن روانشناسی آمریکا و انجمن علوم سیاسی آمریکا و نیز برندهٔ برخی جوایز مشهور بینالمللی مثل جایزهٔ اسکار بهترین فیلم نیز به روش رأی بدیل انجام میگیرد.