Jörðin
þriðja pláneta sólkerfisins / From Wikipedia, the free encyclopedia
Jörðin[1] er þriðja reikistjarnan frá sólu, sú stærsta af innri reikistjörnum og sú fimmta stærsta af þeim öllum. Jörðin, sem talin er hafa myndast fyrir um 4,55 milljörðum ára, er sá eini hnöttur sem vitað er til að líf þrífist á. Tunglið er eini fylgihnöttur jarðar og hefur fylgt henni í að minnsta kosti 4,5 milljarða ára.
Einkenni sporbaugs | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Viðmiðunartími J2000 | |||||||||||||
Sólnánd | 152.098.232 km 0,98329134 AU | ||||||||||||
Sólfirrð | 152.098.232 km 1,01671388 AU | ||||||||||||
Hálfur langás | 149.598.261 km 1,00000261 AU | ||||||||||||
Miðskekkja | 0,01671123 | ||||||||||||
Umferðartími | 365,256363004 s 1,000017421 á | ||||||||||||
Meðal sporbrautarhraði | 29,78 km/s | ||||||||||||
Meðalbrautarhorn | 357,51716° | ||||||||||||
Brautarhalli | 7,155° (miðað við miðbaug sólar) 1.579° (miðað við fastasléttu) | ||||||||||||
Rishnútslengd | 348,73936° | ||||||||||||
Stöðuhorn nándar | 114,20783° | ||||||||||||
Tungl | 1 (tunglið) | ||||||||||||
Eðliseinkenni | |||||||||||||
Meðalgeisli | 6.371,0 ± 1,0 km | ||||||||||||
Miðbaugsgeisli | 6.378,1 km | ||||||||||||
Heimskautageisli | 6.356,8 km | ||||||||||||
Pólfletja | 0,0033528 | ||||||||||||
Ummál | 40.075,017 km (miðbaugur) | ||||||||||||
Flatarmál yfirborðs | 5,10072×108km2 | ||||||||||||
Rúmmál | 1,08321×1012 km3 | ||||||||||||
Massi | 5,9736×1024 kg | ||||||||||||
Þéttleiki | 5,515 g/cm3 | ||||||||||||
Þyngdarafl við miðbaug | 9,78 m/s2 (0,997 g) | ||||||||||||
Lausnarhraði | 11,186 km/s | ||||||||||||
Stjarnbundinn snúningstími | 0.99726968 sólarhringur 23k 56m 4,100s | ||||||||||||
Snúningshraði við miðbaug | 1.674,4 km/klst (465,1 m/s) | ||||||||||||
Möndulhalli | 23°26'21" | ||||||||||||
Endurskinshlutfall | 0,367 | ||||||||||||
| |||||||||||||
Lofthjúpur | |||||||||||||
Loftþrýstingur við yfirborð | 101,325 kPa | ||||||||||||
Samsetning |
|
Ef jörðin er skoðuð utan úr geimnum lítur hún út ekki ósvipað og djúpblá marmarakúla með hvítri slikju sem þekur hana hér og þar. Blái liturinn kemur til vegna úthafanna, en sá hvíti vegna skýja, sem að öllu jöfnu þekja talsverðan hluta hennar. Jörðin er talsvert björt, og af innri reikistjörnunum er það einvörðungu Venus sem endurkastar stærri hluta af því ljósi sem á hana fellur.
Síðan jörðin myndaðist hefur hún þróast stöðugt, og standa nú eftir litlar sem engar leifar af upphaflegri ásýnd hennar. Ysta lag jarðarinnar, jarðskorpan, samanstendur af nokkrum jarðflekum sem fljóta ofan á möttlinum. Þessir flekar eru á hreyfingu hver gagnvart öðrum og breytir þessi hreyfing ásýnd jarðarinnar smátt og smátt. Aflið sem knýr þetta ferli kemur úr iðrum jarðar, en bráðinn möttull hennar er á stöðugri hreyfingu. Möttullinn hvílir á kjarna jarðar, sem er að meginhluta til úr járni, og er uppspretta segulsviðs jarðarinnar.
Úthöf jarðarinnar þekja um 70% af yfirborði hennar, en hin 30% yfirborðsins samanstanda af eyjum og stærri landmössum. Umhverfis jörðina liggur þunnt lag lofttegunda, svokallaður lofthjúpur, sem samanstendur að mestu leyti af köfnunarefni og súrefni. Lofthjúpurinn verndar jörðina fyrir áhrifum geislunar, temprar hitastig hennar, og dýr og plöntur nýta ýmis efni úr lofthjúpnum.
Jarðhræringar eru ekki eini áhrifavaldurinn á ásýnd jarðarinnar, ýmsir kraftar utan úr geimnum verka á jörðina. Tunglið veldur með snúningi sínum sjávarföllunum og hefur með því hægt á snúningshraða jarðarinnar síðan það myndaðist. Jörðin verður einnig fyrir stöðugum ágangi loftsteina. Þá hefur sólin að sjálfsögðu mjög mikil áhrif, en hún hitar yfirborð reikistjörnunnar og knýr að auki veðrakerfið.