Dyglosja
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Dyglosja (z gr. diglossia „dwujęzyczność”) – sytuacja, w której jedna społeczność językowa posługuje się dwiema odmianami języka (systemami językowymi), spełniającymi różne funkcje i mającymi własny zakres zastosowania[1][2]. Charles Ferguson opisał dyglosję jako kontrast między dwoma wariantami językowymi, wyższym (H, high) i niższym (L, low). Stanowi formę społecznego bidialektyzmu lub bilingwizmu[1]. Czasem dochodzi do współistnienia więcej niż dwóch systemów językowych[3].
Według ujęcia Fergusona odmiana niska (zwana również potoczną lub nieformalną) charakteryzuje się niższym prestiżem, mniejszym wsparciem instytucjonalnym, dominacją w domenie nieformalnej oraz prostotą strukturalną[4]. Niekiedy wręcz nie jest postrzegana jako „prawdziwy język”[5]. Jest wariantem używanym w środowisku domowym, przyswajanym w sposób naturalny jako język ojczysty[6][7]. Odmiana wysoka to natomiast wariant stosowany w piśmie (np. w literaturze, poezji, korespondencji, gazetach) i w oficjalnych wypowiedziach ustnych (jak np. wykłady, kazania czy też w programach informacyjnych)[8]. Jej znajomość nabywana jest przede wszystkim na drodze edukacji formalnej[6].
Dyglosja przybiera różne stopnie nasilenia. Może polegać na współistnieniu dwóch odmian (dialektów) tego samego języka, ale w skrajnych przypadkach mowa o odrębnych, nawet niespokrewnionych językach (np. języki hiszpański i guarani w Paragwaju)[9][10]. Pierwotnie pod pojęciem dyglosji rozumiano jednak zróżnicowanie w obrębie (jednego) języka narodowego[10][11].
O pewnej formie dyglosji można mówić w przypadku wszystkich społeczności, w których czyni się rozróżnienie między językiem literackim (standardowym) a nieliterackim[9]. Ferguson zarezerwował pojęcie dyglosji dla sytuacji, w których istnieje silnie zarysowana granica między odmianą niską a wysoką, przy czym odmiana wysoka (standard) nigdy nie służy jako środek swobodnej komunikacji (inaczej niż w przypadku niektórych języków, gdzie standard zbliża się do „zwykłego” języka pewnego regionu lub grupy społecznej – co określono jako sytuację typu „standard-with-dialects”)[10][12]. Można przyjąć, że w sytuacji dyglosji odmiana wysoka nie jest zrozumiała dla użytkowników języka bez edukacji szkolnej[13].
Zjawisko dyglosji jest powszechne m.in. w krajach arabskich, niemieckojęzycznej części Szwajcarii, w Haiti oraz w południowych Indiach[14] [15]. Dyglosję opisano też dla języka indonezyjskiego[16] . Sytuacja językowa w Indonezji jest o tyle złożona, że standardowy język narodowy wchodzi w kontakt zarówno z odmianami lokalnymi, jak i zupełnie odrębnymi językami[11][17][18]. Silna i skomplikowana dyglosja występuje również w Chinach (poza odmianą wysoką funkcjonuje mandaryński potoczny wraz z regionalnymi dialektami/językami chińskimi)[19]. W relacji dyglosji występują języki janomamskie z Ameryki Południowej (odmiana wayamo służy jako lingua franca między użytkownikami odmian lokalnych)[20].
Jednoczesne funkcjonowanie czeszczyzny literackiej (spisovná čeština jako odmiana wysoka) i interdialektu ogólnoczeskiego (obecná čeština jako zróżnicowana regionalnie odmiana niska) również bywa podkładane pod pojęcie dyglosji[21][10].