Wykaz środków odurzających i substancji psychotropowych
lista kontrolowanych substancji odurzających i psychotropowych stanowiąca załączniki do ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Wykaz środków odurzających i substancji psychotropowych?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Wykaz środków odurzających i substancji psychotropowych – lista substancji kontrolowanych, których posiadanie, produkcja, przetwarzanie, przewóz i obrót są nielegalne w Polsce bez posiadania odpowiedniego zezwolenia regulowanego ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii[1]. Substancje dzieli się na grupy w założeniu w zależności od stopnia ryzyka powstania uzależnienia w przypadku użycia ich w celach pozamedycznych oraz zakresu ich stosowania w celach medycznych. Od 21 sierpnia 2018 r. wykaz substancji zgodnie z ustawą znajduje się w rozporządzeniu[2] ministra właściwego do spraw zdrowia[3].
Nowelizacja wykazów poprzez Ustawę z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii[4] weszła w życie 25 sierpnia 2010 roku, a niektóre z wykazów zostały uzupełnione w roku 2011[5], 2015[6] i 2018[2].
Wykazy I-N, II-N, III-N i IV-N polskiej ustawy są wzorowane na wykazach Jednolitej konwencji o środkach odurzających z 1961 roku, a wykazy I-P, II-P, III-P i IV-P – na wykazach Konwencji o substancjach psychotropowych z 1971 roku. Wykaz prekursorów objętych regulacjami Unii Europejskiej pokrywa się co do listy substancji (ale nie kategoryzacji) z tabelami Konwencji o zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi z 1988.
Fakt, że wykaz nie zabrania stosowania danej substancji w celach medycznych, nie oznacza, że preparat tej substancji jest zarejestrowany jako lek gotowy lub surowiec do receptury. Obecnie spośród substancji objętych kontrolą zarejestrowanych jest tylko kilka opioidów (morfina, buprenorfina, oksykodon, petydyna, dihydrokodeina, fentanyl, metadon, pentazocyna, difenoksylat, kodeina, ponadto w recepturze etylomorfina), metylofenidat (stymulant na ADHD), benzodiazepiny i kilka innych depresantów OUN. Od grudnia 2012 jest zarejestrowany Sativex, preparat tetrahydrokannabinolu i kannabidiolu[7]. Dostępne jako leki są również efedryna i pseudoefedryna (prekursory metamfetaminy i metkatynonu, ale pierwsza z nich ma także pewne właściwości psychoaktywne sama w sobie). Ponadto kilka leków jest zastrzeżonych do stosowania tylko w leczeniu szpitalnym (remifentanyl, sufentanil i ketamina). Ketamina jest także dostępna w preparatach weterynaryjnych[8].
Z drugiej strony część zarejestrowanych leków dostępnych na receptę ma działanie psychoaktywne, ale nie jest objęte wykazem. Tak jest np. w przypadku tramadolu i butorfanolu (ten drugi jest dostępny tylko jako preparat do leczenia zwierząt). Osobom sprzedającym te leki na czarnym rynku grozi odpowiedzialność za nielegalny handel lekami (taka sama jak przy handlu sterydami anabolicznymi).
W Polsce jedynie kilka preparatów z solami kodeiny oraz pseudoefedryny posiada status kategorii dostępności „OTC” – są dostępne w sprzedaży bez recepty (z ograniczeniami co do liczby opakowań). Natomiast pozostałe produkty lecznicze i surowce farmaceutyczne z poniższego Wykazu środków odurzających i substancji psychotropowych są dostępne zarówno na recepty zwykłe (oznaczone kategorią dostępności – „Rp.”) oraz na recepty z wtórnikiem (tzw. „recepty narkotyczne”, oznaczone kategorią dostępności – „Rpw.”). Przynależność do danej grupy w poniższym w wykazie nie jest tożsama z kategorią dostępności („Rp.” lub „Rpw.”) danego produktu leczniczego lub surowca farmaceutycznego do receptury aptecznej. Kategorię dostępności ustala URPL, w trakcie procesu rejestracji ubiegającego się producenta. Stąd wynikają różne kategorie dostępności dla preparatów nawet z tą samą substancją czynną, np. preparaty zawierające buprenorfinę są dostępne (w zależności od marki produktu) zarówno na „receptę zwykłą” „Rp.”, ale także na receptę tzw. „narkotyczną” z wtórnikiem „Rpw.” Ciekawym przykładem jest także produkt leczniczy „Indywidualny Zestaw Autostrzykawek Przeciwko Bojowym Środkom Trującym IZAS-05"[9], który zawiera m.in. diazepam. Jest on dostępny na receptę z wtórnikiem „Rpw.” mimo tego, że inne preparaty diazepamu są dostępne na receptę zwykłą „Rp.”
Ponadto niektóre produkty lecznicze, niezawierające substancji czynnych z Wykazu środków odurzających i substancji psychotropowych są również zarejestrowane z kategorią dostępności „Rpw.”, czyli na tzw. „narkotyczną” receptę z wtórnikiem. Przykładami takich produktów leczniczych są: Nalpain (zawierający nalbufinę)[10], a w przeszłości taką kategorię miały preparaty modafinilu, czy stosowanego w leczeniu Choroby Parkinsona triheksyfenidylu (Parkopan) oraz nasennego leku złożonego Reladorm
Ponadto odnotowywane są przypadki odurzania się dostępnymi bez recepty lekami nieobjętymi wykazem (dekstrometorfanem, benzydaminą[11] i dimenhydrynatem[12]). Po nowelizacji ustawy z roku 2015, leki zawierające pseudoefedrynę, dekstrometorfan lub kodeinę wydawane są tylko osobom pełnoletnim i w ilości nie większej niż jedno opakowanie[6]. Inną grupą substancji nieobjętych wykazem są tzw. dopalacze.