Misr tarixi
From Wikipedia, the free encyclopedia
Misrning tarixi uzoq va boy boʻlib, Nil daryosining unumdor qirgʻoqlari va deltasi bilan oqishi shuningdek, Misrning mahalliy aholisining yutuqlari va tashqi taʼsirlar tufayli. Misr ierogliflari Rosetta toshining kashfiyoti va yordami bilan hal qilinmaguncha Misrning qadimgi tarixining katta qismi sir edi. Qadimgi dunyoning yetti moʻjizasi orasida Gizaning Buyuk Piramidasi ham bor.
Qadimgi Misr sivilizatsiyasi miloddan avvalgi 3150-yilda Birinchi sulolaning birinchi qiroli Narmer ostida Yuqori va Quyi Misrning siyosiy birlashuvi bilan birlashdi. Misr hukmronligi miloddan avvalgi VI asrda Ahamoniylar imperiyasi tomonidan bosib olingunga qadar davom etdi.
Miloddan avvalgi 332-yilda Aleksandr Makedoniyalik Ahamoniylarni agʻdarib tashlab Misrni zabt etdi. Qisqa muddatli Makedoniya imperiyasini barpo etdi bu esa miloddan avvalgi 305-yilda Aleksandrning sobiq sarkardalaridan biri Ptolemey I. Soter tomonidan asos solingan ellinistik Ptolemeylar qirolligiga asos soldi. Ptolemeylar mahalliy qoʻzgʻolonlarga qarshi kurashishlari kerak edi va qirollikning tanazzulga uchrashiga va uning Rim tomonidan yakuniy anneksiya qilinishiga olib kelgan tashqi va fuqarolar urushlarida qatnashdilar. Kleopatraning oʻlimi Misrning nominal mustaqilligini tugatdi. Natijada Misr Rim imperiyasining viloyatlaridan biriga aylandi.
Misrdagi Rim hukmronligi (shu jumladan Vizantiya) miloddan avvalgi 30 yildan 641-yilgacha davom etgan. 619 va 629-yillar oraligʻida Sosoniylar imperiyasi tomonidan qisqa vaqt oraligʻida Sosoniy Misr sifatida tanilgan.[1] Musulmonlar Misrni bosib olgandan soʻng, Misrning bir qismi birin-ketin xalifalik va boshqa musulmon sulolalarining viloyatlariga aylandi. Rashidun xalifaligi (632—661), Umaviylar xalifaligi (661—750), Abbosiylar xalifaligi (750—935), Fotimiylar xalifaligi (909—1171), Ayyubiylar sultonligi (1171—1260), Mamluklar sultonligi (1250—1517). 1517-yilda Usmonli sultoni Salim I Misrni Usmonlilar imperiyasiga singdirib, Qohirani egallab oldi.
Misr 1805-yilgacha butunlay Usmonli boʻlib qoldi, faqat 1798-yildan 1801-yilgacha boʻlgan Fransiya istilosidan tashqari[2] 1867-yildan boshlab Misr Misr Xedivati deb nomlangan nominal avtonom irmoq davlatiga aylandi. Biroq, Misr Xedivati 1882-yilda Angliya-Misr urushidan keyin Britaniya nazorati ostiga oʻtdi. Birinchi jahon urushi tugaganidan keyin va 1919-yilgi Misr inqilobidan keyin Misr Qirolligi tashkil topdi. Birlashgan Qirollik „de-yure“ mustaqil davlat boʻlsa-da, tashqi ishlar, mudofaa va boshqa masalalar ustidan nazoratni saqlab qoldi. Britaniya istilosi 1954-yilgi Angliya-Misr kelishuvi bilan 1954-yilgacha davom etdi.
Zamonaviy Misr Respublikasi 1953-yilda tashkil etilgan va 1956-yilda Suvaysh kanalidan Britaniya qoʻshinlarining toʻliq olib chiqilishi bilan Prezident Gamal Abdel Nosir (1956-yildan 1970-yilgacha prezident) koʻplab islohotlarni amalga oshirdi va qisqa muddatli Birlashgan Arab Respublikasini yaratdi). Uning shartlari, shuningdek, Olti kunlik urush va xalqaro qoʻshilmaslik harakatining yaratilishini ham koʻrdi. Uning vorisi Anvar Sadat (1970-yildan 1981-yilgacha prezident) Misrning yoʻnalishini oʻzgartirdi, nosirizmning koʻplab siyosiy va iqtisodiy tamoyillaridan voz kechdi, koʻp partiyaviy tizimni qayta tikladi va Infitah iqtisodiy siyosatini boshladi.. 1973-yilgi Yom Kippur urushida Isroil 1967-yilgi Olti kunlik urushdan beri bosib olgan Misrning Sinay yarim orolini qaytarib olish uchun Misrni boshqargan. Bu keyinchalik Misr-Isroil tinchlik shartnomasiga olib keldi.
Misrning soʻnggi tarixida sobiq prezident Husni Muborakning qariyb oʻttiz yillik boshqaruvidan keyingi voqealar hukmronlik qildi. 2011-yilgi Misr inqilobi Muborakni taxtdan agʻdardi va Misr tarixidagi birinchi demokratik yoʻl bilan saylangan prezident Muhammad Mursiyga aylandi. 2011-yildagi inqilobdan keyingi tartibsizliklar va u bilan bogʻliq kelishmovchiliklar 2013-yilda Misrda davlat toʻntarishiga, Mursiyning qamoqqa olinishiga va 2014-yilda Abdel Fattoh as-Sisining prezident etib saylanishiga olib keldi.